استفاده از ذرت‌های دامی در صنایع غذایی چرا و چگونه؟
ذرت‌های دامی ارز یارانه‌ای دارند و سایر ذرت‌ها از جمله ذرت‌های مصرفی صنایع غذایی از این موهبت محروم هستند از این رو ذرت‌های دامی در شبکه توزیع دارای نشتی بوده و سر از صنایع غذایی درمی‌آورند.
بازار جهانی برای حفظ مشتریان خود و البته توسعه این بازار بهترین خدمات را ارائه می‌دهند. در بخش کشاورزی شناسنامه دار کردن محصولات دارای اهمیت بسیاری است. در جهان با استفاده از QR کد، قابلیت رصد اطلاعات وجود دارد و با این کد، کشاورز می‌تواند از خصوصیات محصول خود به عنوان یک شاخص برای تبلیغ و اطلاع رسانی بهره ببرد.
برگشت محصولات صادر شده از ایران در چند سال اخیر مانند فلفل دلمه رنگی، کلم، سیب زمینی و… چالشی بود که کشور را درگیر خود کرده است. به عنوان مثال حدود ۵۰ درصد از برنج‌های سال گذشته به فروش نرفته است در حالی که برنج ایرانی به لحاظ طعم و مزه یکی از بهترین نمونه‌های جهانی است. سیدعلی طاهری، رئیس اتحادیه برنج فروش‌های بابل در چرایی عدم صادرات این حجم از محصول عنوان کرد که برنج داخلی نمی‌تواند شاخص‌های استاندارد آزمایشگاه‌های بین‌المللی در حوزه میزان سموم موجود در محصولات را پاس کند.
از سوی دیگر موضوع «ترا ریخته» محصولات کشاورزی از دیگر موضوعاتی است که نیاز به رسیدگی دارد. اصطلاح ترا ریخته به معنی تغییرات ژنتیکی محصولات بوده که با مهندسی ژنتیک خصوصیت‌هایی از محصول حذف یا ایجاد شود که این تغییر هرگز در طبیعت رخ ندهد. در این‌باره سخنگوی کمیسیون تلفیق لایحه برنامه هفتم توسعه با اشاره به مصوبات کمیسیون در زمینه امنیت غذایی بیان کرد که یکی از مشکلات امروز ما بحث مواد غذایی ترا ریخته است. بنابراین کمیسیون مصوب کرد وزارت بهداشت باید به این مواد غذایی ترا ریخته نظارت داشته باشد و تمام واردکنندگان و تولیدکنندگان مواد ترا ریخته ملزم به درج برچسب ترا ریخته روی این محصولات هستند.
محسن زنگنه ادامه داد که کمیسیون در مصوبه دیگری وزارت جهاد کشاورزی را ملزم کرد تا نظام رهگیری و ردیابی، بسته‌بندی و شناسنامه‌دار کردن محصولات خام کشاورزی اعم از دامی و طیور را از سطح مزرعه و دامداری تا مصرف را انجام دهد. همچنین مقرر شد وزارت بهداشت این محصولات را از نظر باقیمانده سموم کشاورزی اعم از نیترات، فلزات سنگین و باقیمانده داروهای دامی، در زنجیره تأمین را کنترل و نتیجه را به وزارت جهاد کشاورزی اعلام کند.
ماجرای ذرت‌های ترا ریخته
مطرح شدن موضوع محصولات ترا ریخته و ملزم شدن واردکنندگان و تولیدکنندگان به برچسب زدن روی این محصولات حکایت از محصولاتی از این گروه بدون درج روی آن در بازار دارد.
چند هفته‌ای است که موضوع مصرف ذرت‌های دامی در صنایع غذایی مطرح بوده (البته موضوع به سال‌های ۹۶ و ۹۷ بر می‌گردد) و تفاوت قیمت این دو محصول محل مناقشه بین دولت و تولیدکنندگان شده است. ذرت‌های دامی ارز یارانه‌ای دریافت می‌کنند و سایر ذرت‌ها از جمله ذرت‌های مصرفی صنایع غذایی از این موهبت محروم هستند. از این رو ذرت‌های دامی در شبکه توزیع دارای نشتی بوده و بخشی از آنها از واحدهای صنعتی فعال در صنایع غذایی سر در می‌آورند. احمد خانی‌نوذری، سرپرست معاونت بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی درباره موضوع مصرف ذرت‌های دامی در صنایع غذایی به مهر گفت: بر اساس بررسی‌های انجام شده به ویژه از زمانی که بازارگاه ایجاد شد و کالاها از این درگاه به فروش می‌رسد، مشخص شد مصارف عمده‌ای وجود دارد که اسم آن کارخانه‌های خوراک دام است و در ظاهر قرار است برای دام و طیور مصرف شود؛ اما در حقیقت مقصد صنعت است. با این کالاها محصول صنعتی تولید می‌شود و در زنجیره تولید این محصولات صنعتی هیچ‌گونه نظارتی نه در حوزه بهداشتی و نه در حوزه قیمت گذاری آن وجود ندارد.
وی افزود: در حوزه بهداشتی طبیعتاً تمامی کالاهایی که قرار است در زمینه دام و طیور مصرف شوند، از زمان واردات تا زمانی که وارد کشتی و بنادر شود و سپس کامیون‌ها آن را به واحدهای تولیدکننده دام و طیور حمل می‌کنند، کاملاً تحت نظارت و رصد سازمان دامپزشکی کشور است؛ با انجام تمام آزمایش‌ها و استانداردها و تأیید آنها از سوی این سازمان، آنگاه کالاها در زنجیره مصرف قرار می‌گیرند. به عنوان مثال درباره توزیع ذرت به‌صراحت قید شده به مقصد کارخانه خوراک دام یا به مقصد دام‌پروری است و در جای دیگر اجازه عرضه و مصرف ندارد.
وی اضافه کرد: همین روند برای ذرت با مصارف انسانی هم وجود دارد. صنایع غذایی نیز این روند را با سازمان غذا و دارو دارند، یعنی واردات مواد اولیه صنایع غذایی از حمل با کشتی تا رسیدن در کارخانه از سوی سازمان غذا و دارو نظارت می‌شود. ناظر بهداشتی داخل کارخانه که کارمند همان مجموعه است اما مجوز نظارت از سازمان غذا و دارو دارد بر فرایند تولید نظارت می‌کند. سازمان استاندارد نیز فرایندهای خود را به‌صورت جداگانه کنترل می‌کند؛ ولی بحث نظارت بر بهداشت و سلامت انسانی و اینکه آیا محصول ترا ریخته است یا خیر و مواردی از این قبیل، مسوولیتش با سازمان غذا و دارو است مانند نظارتی که سازمان دامپزشکی بر غذای دام دارد.
سرپرست معاونت بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی در پاسخ به این پرسش که چگونه محصولات ترا ریخته دامی برای مصارف انسانی مورد استفاده قرار گرفته‌اند، گفت: کالاهایی که به اسم خوراک دام حمل می‌شد در واقع به مقصد کارخانه صنایع غذایی انسانی بود. این افراد کارخانه‌ای به نام خوراک دام تأسیس کردند برای اینکه از استانداردهای دامپزشکی تبعیت کنند. با چنین رویه‌ای تصور سازمان دامپزشکی این بود که این ذرت‌ها به کارخانه خوراک دام حمل می‌شود، بنابراین هیچ مرحله‌ای از این فرایند تحت نظارت سازمان غذا و دارو قرار نمی‌گرفت؛ اما در تولید محصول نهایی ممکن است حتی این سازمان محصول را تأیید کند و نشان سیب سلامت نیز به آن بدهد. در حالی که سازمان غذا و دارو در جریان نیست که مواد اولیه‌ای که مورد استفاده قرار گرفته‌اند، برای خوراک دامی بوده‌اند نه انسانی.
وی یادآور شد: در ادامه صاحبان صنایع به این ابهام پاسخ داده‌اند که با پالایش‌ها و آزمایش‌هایی که دارند بحث آفت‌ها را رفع می‌کنند، اما پرسش اینجاست که ممکن است موضوعی مثل آفلاتوکسین در فرایند پالایشی از بین برود و به حد استاندارد برسد؛ اما مسئله ترا ریختگی چیزی نیست که با نظارت بهداشتی تشخیص داده شود؛ زیرا این موضوع نیازمند آزمایش‌ها و استانداردهای خاصی است چراکه حد مجاز ترا ریختگی برای خوراک دام و انسان متفاوت است.
خانی‌نوذری تصریح کرد: هنگامی که سازمان دامپزشکی مهر تأیید را به خوراک دام می‌دهد، ترا ریختگی (به‌اصطلاح تغییرات ژنتیکی گیاه) را مورد تأیید قرار می‌دهد اما به طور قطع این تراریختگی و تعداد رخدادها از نظر خوراک انسانی مورد تأیید نیست.
موضوع مربوط به چه سالی است؟
خانی‌نوذری در پاسخ به این پرسش که موضوع استفاده از ذرت‌های دامی برای صنایع غذایی از چه زمانی آغاز شده است، گفت: تقریباً از سال ۱۳۹۷ دامپزشکی وارد این ماجرا شد و مکاتبات بسیاری بین دامپزشکی هر استان با دادگستری مبنی بر تخلف واحدها در خصوص اینکه مجوز این مواد برای خوراک دام است، اما این مواد برای خوراک انسان مورد استفاده قرار می‌گیرد، انجام شد. کم‌کم پای سازمان غذا و دارو نیز به این موضوع باز شد و رئیس سازمان غذا و دارو که معاون وزیر نیز است، طی نامه رسمی اعلام می‌کند که این موضوع تخلف است و ما نظارتی بر این فرایند نداریم.
وی اظهار کرد: در این نامه معاونت سازمان غذا و دارو استان کرمانشاه گزارشی مبنی بر اینکه ذرت ترا ریخته دامی توسط سازمان دامپزشکی تأیید می‌شود اما در کارخانه خوراک انسانی استفاده می‌شود، ارائه می‌دهد. استفاده از ذرت ترا ریخته دامی به صراحت تخلف بوده و محصولات ترا ریخته مورد مصرف انسانی و فرآورده‌های آن باید بر اساس دستورالعمل وزارت بهداشت و میزان تغییر ژنتیکی بررسی شود.
سرپرست معاونت بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی با بیان اینکه مکاتبات زیادی در این زمینه انجام شده اما هیچ اقدامی صورت نگرفته و این فرایند همیشه تکرار شده است، گفت: بر اساس مصوبه هیأت وزیران و ابلاغ رئیس‌جمهوری وظیفه داریم محصولی که به‌عنوان خوراک دام وارد می‌شود رصد کنیم تا این خوراک به انتهای زنجیره که دام است، برسد.
ارز یارانه‌ای محل مناقشه
این مقام مسؤول وزارت جهاد کشاورزی در پاسخ به پرسشی دیگر مبنی بر اینکه آیا در این‌باره سازمان ملی استاندارد به موضوع ورود کرده است، گفت: سازمان استاندارد صلاحیت اینکه در مورد ترا ریختگی نظر بدهد را ندارد و این موضوع فقط مربوط به سازمان غذا و دارو بوده و در صلاحیت این سازمان است. بر فرض اگر محصول ترا ریخته مجاز هم باشد قانون می‌گوید که محصول باید دارای برچسب ترا ریخته باشد مانند ذرتی که در کارخانه‌های فروکتوزی می‌رود و از آن در تولید نوشابه، پفک، اسنک و.. استفاده می‌شود. سوال اینجاست آیا بر روی محصول برچسب می‌زنند که فروکتوز استفاده شده در آن از ذرت ترا ریخته است؟
وی تاکید کرد: ذرت در دنیا چند گرید دارد و سطح استاندارد آن از نظر آفات به گرید ۱ و ۲ و ۳ تقسیم می‌شود. طبیعتاً استانداردهایی که برای ذرت دامی در نظر گرفته می‌شود پایین‌ترین سطح استاندارد است. همچنین در کد تعرفه‌های گمرک نیز دو کد تعرفه وجود دارد؛ ۱- ذرت دامی ۲- سایر ذرت‌ها.
وی اضافه کرد: ذرت‌هایی که برای پاپ‌کورن و ذرت‌های شیرینی که در کنسروها مورد استفاده قرار می‌گیرند جز سایر ذرت‌ها هستند. حال سوال اینجاست که چرا این ذرت‌ها با کد تعرفه خودشان وارد نمی‌شوند؟ زیرا این کد تعرفه، ارز یارانه‌ای دریافت نمی‌کند و ۵۵ درصد نیز حقوق گمرکی دارد؛ اما ذرت دامی که حقوق گمرکی آن صفر است ارز یارانه‌ای دریافت می‌کند.
وی ادامه داد: در این راستا دامپزشکی ماهشهر به دادستانی در خصوص تهدید علیه بهداشت عمومی اعلام جرم و شکایت کرده این اداره اعلام کرده است که به کامیون‌هایی که برای مقصد خوراک دام می‌روند، مجوز می‌دهد اما این مواد به کارخانه‌های خوراک انسانی منتقل می‌شود. در ادامه این موضوع معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت، دو سال قبل، طی نامه‌ای اعلام کرد ایجاد کد تعرفه جدید برای مصارف ذرت غیر دامی با عنایت به اینکه مطلع هستید نیاز ذرت دامی و غیر دامی بیش از ۱۰ میلیون تن و تولید داخل ۱.۲ میلیون تن در سال است، ضروری است. بنابراین برای مدیریت هدفمند منابع ارزی کشور و اختصاص آن به زنجیره تولید مواد پروتئینی، مقرر شد مصارف خوراک دام و طیور با ارز ۴۲۰۰ تأمین شود و سایر مصارف غیر دامی که نیازمندی آن ۱.۵ میلیون تن برآورد شده است با ارز نیمایی وارد شود.
خانی‌نوذری با تاکید بر اینکه در قانون به صراحت استفاده از ذرت دامی برای صنایع غذایی تخلف محسوب می‌شود، عنوان کرد: بر اساس پیگیریهای انجام شده استفاده از ذرت دامی ترا ریخته در صنایع غذایی به‌ویژه کارخانه‌های تولید پفک، اسنک و… محرز بوده و با انعکاس تخلفات صورت‌گرفته به تعزیرات حکومتی منجر به برخورد قانونی با کارخانه‌های متخلف شده است. همچنین از نظر قانونی کالاهایی که با ارز یارانه‌ای وارد می‌شود باید قیمت‌گذاری آن توسط سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان انجام شود؛ بنابراین کسانی که در خارج از چهارچوب قیمت‌گذاری حرکت می‌کنند، مرتکب تخلف شده و باید به تعزیرات معرفی شوند. سوال اینجاست این یک میلیون تن ذرت دامی که صنایع غذایی سالانه دریافت کرده‌اند، محصولاتشان کجا قیمت‌گذاری شده است؟ صنعت فروکتوز که انواع و اقسام بسیاری از جمله شربت فروکتوز، نشاسته، روغن ذرت و گلوتن تولید می‌کند، کجا قیمت‌گذاری می‌شود؟ ستاد تنظیم بازار در چند سال اخیر از آنها قیمت خواسته اما این صنایع حاضر نشده‌اند به‌صورت شفاف آنالیز محصول تولیدی را ارائه دهند تا سازمان حمایت بتواند قیمت آن را محاسبه کند.
وی ادامه داد: در مقطع قبلی معاونت بارزگانی وزارتخانه گفته شد، طبق نامه رئیس‌جمهور این صنایع باید برای رعایت مقررات تعهد بدهند. در این تعهد قرار شد که اگر صنایع مؤلفه‌های سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان را رعایت نکنند مشمول جریمه شوند.
سرپرست معاونت بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی در پاسخ به این پرسش که در نهایت قرار است پرونده ذرت‌های دامی برای صنایع چگونه بسته شود، گفت: بعد از بحث و بررسی صورت‌جلسه‌ای تهیه شد که خروجی این جلسه در جهت حمایت از صنعت، ذرت‌ها گریدبندی شوند؛ همچنین صنایع از ابتدا ذرت غیر دامی را ثبت سفارش کنند، اما چون روند خرید تا ورود این ذرت‌ها ممکن است چند ماه به طول بینجامد و قرار نیست تولید متوقف شود با گریدبندی ذرت‌های دامی بهترین محصول فعلاً در اختیار صنایع قرار بگیرد. بسیاری از ذرت‌هایی که با کد تعرفه دامی وارد شده‌اند ممکن است از کیفیت خوبی برخوردار باشند و بتوانند مجوز سازمان غذا و دارو را دریافت کنند. در واقع عنوان دامی، عنوان مصطلح است و موضوع گرید آن است. در این راستا قرار شد نماینده سازمان غذا و دارو در کوتاه‌ترین زمان آزمایش‌های لازم را انجام دهد و اگر ذرت‌ها مورد تأیید بود به آن مجوز مصرف انسانی داده شود.
وی ادامه داد: همچنین مقرر شد اگر به نسبت ارز کالای یارانه‌ای که این صنایع برای ذرت دریافت کرده و محصول نهایی را گران‌تر به فروش رسانده‌اند مابه‌التفاوت را بپردازند. در نهایت ضرورت دارد ماجرای ذرت‌های دامی وارداتی به لحاظ قیمت (ارز دریافتی آنها و قیمت تمام شده) و بهداشت و سلامت (مصرف انسانی آن در کارخانجات صنایع غذایی) شفاف سازی شوند.
به گزارش خبرنگار مهر، در پایان این پرسش باقی می‌ماند، آیا به لحاظ پزشکی و سلامت انسان استفاده از ذرت‌های ترا ریخته برای دام مجاز است؟ اثرپذیری دام‌ها از خوراک مصرفی، در بدن مصرف کننده محصولات دامی چقدر تأثیر دارد؟
منبع: مهر
