مسیر پر فرازونشیب کارآفرینی در ایران، پتانسیل‌ها و موانع
کارآفرینی در ایران با وجود پتانسیل‌های فراوان همچنان با چالش‌های بسیاری روبه‌رو است، مسائل مختلفی از جمله حمایت ناکافی دولت، کمبود آگاهی در بخش خصوصی و نبود تعامل موثر دانشگاه‌ها با بخش صنعت مانع از رشد و شکوفایی این حوزه شده است.
کارآفرینی به‌عنوان یکی از عوامل اصلی توسعه اقتصادی در بسیاری از کشورها شناخته شده است، با این حال در ایران نیز باوجود توجه‌های زیادی که در اسناد بالادستی و برنامه‌های اقتصادی به این مقوله شده است، هنوز بسیاری از ظرفیت‌های کارآفرینی به‌درستی شناسایی و به کار گرفته نمی‌شوند.
کرسی یونسکو در کارآفرینی دانشگاه تهران و صندوق‌های ملی کارآفرینی از جمله نهادهایی هستند که به‌دنبال ایجاد بستر مناسب برای رشد کارآفرینی هستند، اما همچنان باید برای برطرف کردن چالش‌ها و موانع این حوزه تلاش بیشتری صورت گیرد، ازجمله عوامل مؤثر در رشد کارآفرینی حمایت‌های دولتی، تعامل دانشگاه‌ها با صنعت و مسائل مربوط به تأمین مالی استارتاپ‌ها است.
وظایف دولت در حمایت از کارآفرینی
رضا محمد کاظمی، استاد دانشگاه تهران درباره کرسی یونسکو در کارآفرینی به خبرنگار ایمنا می‌گوید: کرسی یونسکو از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که در دانشگاه تهران فعالیت‌های مختلفی در این زمینه انجام می‌شود، پیش از این نیز زحمات بسیاری در این حوزه انجام شده است، اما همچنان نیاز به توجه بیشتر به مسائل کارآفرینی در سطح کشور داریم، برای مثال در حوزه اشتغال کارآفرینی ممکن است، به‌طور مستقیم با اشتغال‌زایی مرتبط نباشد، چراکه وظیفه اصلی کارآفرینی توسعه است، کارآفرینان به‌طور عمده مسئول نوآوری، توسعه و ارزش‌آفرینی در سیستم‌های مختلف هستند، اشتغال‌زایی یک مثال واضح از موضوع تاکسی‌های اینترنتی است که با وجود اینکه اشتغال‌زایی می‌کنند، هم‌زمان می‌توانند بعضی از مشاغل قدیمی همچون تاکسی‌های تلفنی را از بین ببرند.
وی می‌افزاید: دولت باید نقش خود را در زمینه کارآفرینی به‌طور هوشمندانه‌تری ایفا کند، زیرا زمانی که از دولت کارآفرین صحبت می‌شود، منظور دولتی است که به نوآوری و توسعه کمک می‌کند، حال دولت‌ها از طریق ایجاد بسترهای مناسب، همچون صندوق‌های حمایت از کارآفرینی به کارآفرینان کمک کنند.
تأثیر پارک‌های علم و فناوری
استاد دانشگاه تهران تصریح می‌کند: صندوق‌های ملی کارآفرینی در ایران اگرچه بودجه‌های زیادی را اختصاص می‌دهند، اما گاهی این منابع به‌درستی به پروژه‌های واقعی کارآفرینی اختصاصپیدا نمی‌کند، چراکه داوری‌ها توسط متخصصان این حوزه انجام نمی‌شود و بیشتر به شرکت‌های سطحی و استارتاپ‌های غیرواقعی اختصاص داده می‌شود.
محمد کاظمی خاطرنشان می‌کند: اگر پارک‌های علم و فناوری به‌درستی مدیریت شوند، می‌توانند نقش مهمی در توسعه کارآفرینی ایفا کنند، همچنین دانشگاه‌ها به‌ویژه در رشته‌هایی همچون مهندسی و علوم پایه باید به سمت تولید ثروت از طریق نوآوری‌های علمی حرکت کنند، این در حالی است که برخی از مدیران پارک‌ها از تخصص‌های غیر کارآفرینی برخوردارند که مانع توسعه واقعی استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان می‌شوند، لازم است مسئولان این پارک‌ها از میان افرادی با تخصص‌های اقتصادی و کارآفرینی انتخاب شوند تا بتوانند این شرکت‌ها را به درستی هدایت کنند.
روش‌های تأمین مالی کسب‌وکارهای نوپا
وی می‌گوید: یکی از چالش‌های اساسی کارآفرینی در ایران آشنا نبودن بخش خصوصی با روش‌های تأمین مالی نوآورانه است، بسیاری از سرمایه‌گذاران در ایران به‌دلیل آگاهی نداشتن ترجیح می‌دهند که منابع مالی خود را در بازارهایی همچون مسکن یا ارز سرمایه‌گذاری کنند، به همین علت دولت باید در این زمینه آگاهی‌رسانی کند و بسترهایی را برای جذب سرمایه به سمت استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای نوپا فراهم آورد، کشورهایی همچون ایالات متحده و اروپا از سرمایه‌گذاران خطرپذیر (Venture Capitalists) برای حمایت از این کسب‌وکارها استفاده می‌کنند که این رویکرد باید در ایران نیز تقویت شود.
استاد دانشگاه تهران ادامه می‌دهد: کارآفرینی بانوان در ایران نیاز به حمایت ویژه دارد، دولت باید فضای کسب‌وکار را برای بانوان تسهیل کند و آن‌ها را به سمت توسعه کسب‌وکارهای خود سوق دهد، اگرچه در دانشگاه‌ها بانوان به‌طور قابل توجهی حضور دارند و تعداد زیادی از فارغ‌التحصیلان زن در رشته‌های مختلف هستند، اما هنوز در سطح استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای نوپا شاهد کمبود حضور بانوان هستیم، حال برای افزایش مشارکت زنان در این حوزه نیاز به ایجاد بسترهای حمایتی و آموزشی ویژه برای آن‌ها داریم.
نقش کارآفرینی در اقتصاد کشور
محمد کاظمی اظهار می‌کند: کارآفرینان می‌توانند نقشی حیاتی در پیشبرد اقتصاد کشور ایفا کنند، بسیاری از کشورهای پیشرفته همچون مالزی وزارت کار خود را به وزارت کارآفرینی تبدیل کرده‌اند تا بر توسعه کسب‌وکارهای کوچک و متوسط تمرکز کنند، این رویکرد می‌تواند به ایجاد اشتغال و افزایش تولید ناخالص داخلی کمک کند، در ایران نیز باید روی این مدل‌ها تمرکز کنیم و به کارآفرینان جوان کمک کنیم تا توانمندی‌های خود را به شکل مؤثری به‌کار گیرند.
وی اضافه می‌کند: نمایشگاه‌ها و بازارچه‌های محلی می‌توانند نقش مهمی در توسعه کارآفرینی ایفا کنند، بسیاری از دانشجویان و کارآفرینان جوان ایده‌های خلاقانه‌ای دارند، که نیاز به بسترهای مناسب برای عرضه و فروش دارند، دولت می‌تواند با برگزاری نمایشگاه‌های استانی و بین‌المللی به این کارآفرینان کمک کند تا محصولات خود را به بازار عرضه کنند، این بازارچه‌ها می‌توانند به‌عنوان پل ارتباطی بین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان عمل کنند و در نتیجه موجب رشد کسب‌وکارهای نوپا شوند.
استاد دانشگاه تهران تاکید می‌کند: برای رسیدن به اهداف کارآفرینی و توسعه اقتصادی پایدار لازم است که دولت، دانشگاه‌ها و بخش خصوصی همکاری بیشتری داشته باشند، در بسیاری از اسناد بالادستی کشور اهمیت کارآفرینی به‌طور ویژه‌ای مطرح شده است، اما در عمل این مفاهیم به‌طور کامل اجرایی نمی‌شوند، برای رفع این مشکل باید سیستم‌های اجرایی و دانشگاهی کشور را به‌طور هماهنگ با یکدیگر در راستای تقویت محیط کارآفرینی و نوآوری قرار داد.
برای شکوفایی کارآفرینی در ایران و تبدیل آن به موتور محرکه اقتصاد نیاز است، که دولت بخش خصوصی و دانشگاه‌ها همکاری‌های موثرتری داشته باشند، ایجاد بسترهای مناسب برای تأمین مالی، توسعه نوآوری و بهبود فرایندهای آموزشی و حمایتی از جمله اقداماتی هستند، که می‌توانند در این مسیر مفید واقع شوند.
تمرکز بیشتر بر توانمندسازی زنان کارآفرین و استفاده از تجربه‌های موفق کشورهای دیگر می‌تواند به ایجاد محیطی مطلوب‌تر برای کارآفرینی در ایران منجر شود، به‌طور کلی نقش دولت به‌عنوان یک تسهیلگر و حمایتگر از نوآوری و کارآفرینی برای تحقق اهداف اقتصادی پایدار و متوازن در کشور ضروری است.
منبع: ایمنا
