مروری بر ویژگی‌های مدیریتی حضرت علی(ع)؛
امیرالمونین(ع)، مصداقی کامل از شیوه مدیریت اسلامی
امروز و هم‌زمان با عید سعید غدیر باید به این نکته توجه داشت که شخصیتی مانند امام علی(ع) بهترین الگو و نمونه برای مدیریت هستند؛ وجود مبارک حضرت علی (ع) برای مدیریت جامعه، انتخابی الهی بود و باید دقت داشت که شیوه مدیریت ایشان نیز مبنایی الهی داشت که می‌تواند نمونه‌ای بی‌نظیر برای دولتمردان باشد.
این روزها موضوع «انتخابات» تبدیل به اصلی‌ترین مسئله کشور شده اما در این میان عده‌ای تنها به فکر فضای تبلیغاتی و جمع‌آوری رأی هستند و در این میان مهمترین موضوع یعنی «اخلاق» را به فراموشی سپرده‌اند.
اخلاق نه تنها در تبلیغات بلکه در مدیریت نیز یکی از مهمترین موارد است که باید هر از چندگاهی به نامزدهای انتخاباتی یادآوری کرد اما در این میان نکته مهم وجود «الگو» است؛ امروز و هم‌زمان با عید سعید غدیر باید به این نکته توجه داشت که شخصیتی مانند امام علی (ع) بهترین الگو و نمونه برای مدیریت هستند؛ وجود مبارک حضرت علی (ع) برای مدیریت جامعهِ، انتخابی الهی بود و باید دقت داشت که شیوه مدیریت ایشان نیز مبنایی الهی داشت که می‌تواند نمونه‌ای بی‌نظیر برای دولتمردان باشد؛ بر این اساس در ادامه مروری بر ویژگی‌های مدیریتی امیرالمومنین (ع) خواهیم داشت:
امانتداری، مهمترین اصل امیرالمومنین (ع) در حکومت‌داری
مهمترین نگاه حضرت امیر (ع) به مسئولیت نگاه امانتداری است؛ ایشان معتقدند سند مدیریت، امانتی الهی است که به مدیر سپرده شده است و او باید از این امانت الهی مراقبت کند و بر این اساس درباره این امانت الهی در نامه ۵ نهج‌البلاغه خطاب به اشعث بن قیس فرماندار آذربایجان می‌فرماید: «مدیریت و حکمرانی برای تو طعمه نیست بلکه امانتی بر گردن تو است و کسی که از تو بالاتر است از تو خواسته تا نگهبان آن باشی. وظیفه نداری که در کار مردم به میل و خواسته شخصی خود عمل کنی، یا بدون ملاک معتبر و فرمان قانونی، به کار بزرگی ست بزنی. اموالی که در دست توست از آن خداوند می‌باشد و تو خزانه دار هستی تا آن را به من بسپاری. امیدوارم که برای تو بدترین فرمانرواها نباشم.»
از سویی در مکتب اسلام مدیر باید مدیریت را برای خدمت بخواهد به این معنا که خدمت نباید وسیله‌ای برای حاکمیت باشد بلکه حکومت باید وسیله‌ای برای خدمت باشد و بر این اساس امیر مؤمنان (ع) در خطبه اول نهج‌البلاغه تاکید دارند: «خداوند پیامبران خود را در میان مردم برانگیخت تا با مدیریت خویش ذخایر پنهان استعدادها را استخراج کنند.»
اهمیت مدیریت از دیدگاه امام علی (ع) به حدی است که مدیریت را محور و قطب می‌دانند، تمام مسائل را در جامعه اسلامی بر محور مدیر و مدیریت خلاصه می‌کنند و می‌فرمایند: «تدبیر و مدیریت خود سرمایه اندک را افزون می‌کند، اما مدیریت و تدبیر سو و ضعیف سرمایه انبوه را نیز نابود و زائل می‌سازد» و در جای دیگر می‌فرمایند: «رجعت و سیر قهقرایی چهار علت عمده دارد که مهمترین آن سو مدیریت است.»
آینده‌نگری، شرط جلوگیری از پشیمانی در انتهای کار
از دیگر اصول مدیریتی امیرالمؤمنین (ع) در مدیریت برنامه‌ریزی بوده که در این باره نیز می‌فرمایند «بقای مناصب و دولت‌ها، برنامه‌ریزی و چاره اندیشی در امور است.» (میزان الحکمه، ج ۲، ص ۵۵۱) زیرا برنامه‌ریزی مانع ندامت است و به انسان تدبیر می‌دهد؛ آینده‌نگری قبل از شروع کار تو را از پشیمانی ایمن می‌سازد (بحارالانوار، ج ۶۸، ص ۳۳۸)؛ همچنین ایشان معتقدند برنامه‌ریزی حلال مشکلات است و در این باره عنوان می‌کنند «کسی که چاره اندیشی را رها کند، با شداید درگیر خواهد شد. (میزان الحکمه، ج ۲، ص ۵۵۱)
یکی از مهمترین اصول در کارآمدی دولت‌ها و حکومت‌ها سازماندهی و گزینش صحیح افراد است و بر این اساس امیرالمومنین (ع) به شایسته سالاری در نظام مدیریتی اعتقاد داشته و در نامه‌ای خطاب به مالک اشتر ملاک‌های گزینش کارگزاران را مواردی از جمله اصالت مذهبی و خانوادگی، تقوا، شرم، حیا و حزم (نهج‌البلاغه، ج ۵، نامه ۵۳) عنوان می‌کنند و در این میان نکته مهمی که امام در این گزینش به آن اشاره می‌کنند «والقدم فی الاسلام المتقدمه» است یعنی کسانی را برگزین که در اسلام پیشگام‌تر بوده‌اند.
در جای دیگر حضرت در سازماندهی نیروهای یک مدیر می‌فرمایند «بر انسان‌های کسل در کارهایت تکیه نکن.» (میزان الحکمه، ج ۸، ص ۳۹۳) همچنین در نهج‌البلاغه بر این نکته تاکید شده است که «ای مردم همانا سزاوارترین مردم به امر خلافت و رهبری امت تواناترین بر اداره آن و دانا به فرمان خداوند در فهم مسائل است.» (نهج‌البلاغه، خطبه ۱۷۲، ص ۵۵۸)
سعه‌صدر، ابزاری برای مدیریت
قاطعیت از دیگر شیوه‌های مدیریتی حضرت (ع) بود البته باید به این نکته توجه داشت که قاطعیت به معنی فیصله دادن به امور و حل مشکلات است نه لجبازی و امیرالمؤمنین (ع) در این خصوص می‌فرمایند: «در کارها فکر کن، به محکم کاری دست خواهی یافت، پس هنگامی که امور برائت روشن شد، تصمیم بگیر.» و در جایی دیگر نیز بر این نکته تاکید دارند که «اندازه بگیر سپس قطع کن، فکر کن و سپس سخن بگو، واضح کن و سپس عمل کن» (الحیاه، ج ۱، ص ۳۴۱) همچنین حضرت امیرالمؤمنین (ع) بیان می‌کنند «مبادا در منصب مدیریت برخوردهایت با آنان مانند جانور درنده‌ای باشد که خوردنشان را غنیمت شمری.»
با نگاهی به زندگی امیرالمومنین (ع) به این نکته می‌رسیم که سعه صدر و بردباری از مهمترین و شاخص‌ترین ویژگی‌های شخصیتی و مدیریتی امام علی (ع) بوده و بر این اساس امام (ع) معتقدند «ابزار مدیریت سعه صدر است.»؛ از سویی علامه مجلسی در بحارالانوار درباره گفت‌وگوهای حضرت علی (ع) با خوارج چنین نقل می‌کند که روزی یکی از خوارج وارد مسجد شد در حالی که یاران علی (ع) در اطراف او بودند فریاد زد: «حکم فقط برای خداست، هرچند مشرکان کراهت داشته باشند.» مردم رو به سوی او کردند. او دوباره فریاد زد: «حکم مخصوص خداست هرچند کسانی که به سوی من نگاه می‌کنند کراهت داشته باشند»؛ علی (ع) سر مبارکش را بلند و متوجه او شد. او بار سوم فریاد زد: «حکم مخصوص خداست، هرچند علی کراهت داشته باشد». امام (ع) با خونسردی در جواب او فرمودند: «علی هرگز کراهت ندارد که حکم مخصوص خدا باشد». سپس اضافه فرمودند: «من منتظر حکم خدا درباره شما هستم».(بحارالانوار، ج ۳۳، ص ۳۴۴.)
یکی از مواردی که در شیوه مدیریتی حضرت امیر (ع) تاکید شده پرهیز از تملق وستایش بیجا است و بر این اساس امام علی (ع) در پاسخ مدح و ثنای فراوانی که یکی از یارانش درباره ایشان می‌گوید، می‌فرمایند: «سزاوار است کسی که جلال خدا در نظرش بزرگ و مقام او در قلبش عظیم است به موجب آن عظمت همه چیز جز خدا در نظرش کوچک جلوه کند؛ گاهی مردم، ستودن افرادی را برای کار و تلاش روا می‌داند اما من از شما می‌خواهم که مرا با سخنان زیبای خود ستایش نکنید تا از عهده وظایفی که نسبت به خدا و شما دارم برآیم» (نهج‌البلاغه، خطبه ۲۱۶)
در مکتب اسلام برخلاف دیگر مکاتب ارزش‌ها مدیریت نسبی نیست و زمان و مکان در تبدیل مفاهیم ارزشی دخیل نیستند و بر این اساس شاهدیم که حضرت امیرالمونین (ع) در برهه‌های زمانی مختلف در چارچوب مکتب اسلام بهترین تصمیم‌ها و عمل را داشتند و نیاز است که دولتمردان در هر دوره از زمان با در نظر گرفتن نیازها و شرایط، بهترین تصمیمات را اتخاذ کنند.
منبع: ایمنا
