انتظارات تورمی مردم چگونه اندازه گیری می‌شود؟
یکی از متغیرهای مهم در محاسبه و کنترل تورم میزان انتظارات تورمی مردم است. این متغیر در تمام کشورها محاسبه و منتشر می‌شود تا سیاستگذاران پولی دید بهتری از وضعیت پیش رو داشته باشند و لازم است در ایران نیز به آن توجه ویژه شود. در این یادداشت روش‌های برآورد تورم انتظاری بیان می‌شوند.
متغیر تورم انتظاری یکی از متغیرهای اساسی اقتصادی است که به دولت‌ها کمک می‌کند تا جهت‌دهی مناسبی درباره سیاست‌های پولی خود داشته باشند، درواقع زمانی که انتظارات تورمی مردم درک شود بهتر می‌توان برای نرخ تورم هدف گذاری کرد و مسیر حرکت اقتصاد را مشخص می‌کند.
اینکه مردم چگونه به سیاست‌های مالی و پولی دولت و بانک مرکزی نگاه می‌کنند باعث می‌شود بخش بزرگی از تورم در آینده ناشی از انتظارات تورمی امروز باشد و سیاستگذار پولی می‌تواند با کنترل انتظارات تورمی، وضعیت تورمی را در جهت بهبود و افزایش ثبات اقتصادی پیش ببرد.
در تمام کشورهای دنیا متغیر تورم انتظاری هر سال محاسبه و منتشر می‌شود اما در ایران این اتفاق نمی‌افتد و یا اگر محاسبه می‌شود اعلام نمی‌شود، بنابراین مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش اخیر خود به بررسی این موضوع پرداخته و روش‌های تخمین و محاسبه تورم انتظاری را ارائه کرده است.
نحوه برآورد انتظارات تورمی
انتظارات تورمی از آنجایی که یک متغیر کیفی است محاسبه آن کمی پیچیده است و می‌توان آن را تلاقی اقتصاد رفتاری و مدل سازی در اقتصاد دانست. بررسی‌ها نشان می‌دهد که زمانی که از مردم راجع به تورم پرسیده می‌شود آنها قیمت برخی کالای خاص و مهم مانند خوراکی‌های روزانه، ساندویچ، نوشابه و بنزین نام می‌برند و محاسبه تورم توسط آنها بستگی زیادی به سن، جنسیت، محل زندگی، سطح سواد و نگاه سیاسی آنها دارد.
به طور کلی برای برآورد تورم انتظاری در ایران می‌توان از روش‌هایی چون تکمیل پرسشنامه، بازارهای آتی، جست و جوی گوگل و شبکه‌های اجتماعی استفاده کرد که در ادامه هر یک توضیح داده می‌شوند.
روش پرسشنامه‌ای
این روش یکی از قدیمی‌ترین و اصلی‌ترین روش‌های موجود برای برآورد انتظارات تورمی است که در کل دنیا نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش از مردم، صاحبان کسب و کار و نخبگان در قالب پرسشنامه نظرسنجی می‌شود. نکته مهم این است که باید این نظرسنجی‌ها مستمر باشد و برای زمان طولانی صورت گیرد تا نتایج آن قابل تفسیر باشد.
اولین نوع آن پرسشنامه میشیگان است که در ایالات متحده استفاده می‌شود و در آن از افراد راجع به اوضاع مالی شخصی، دید اقتصادی کوتاه مدت و بلند مدت به صورت تلفنی در قالب ۵۰ سوال پرسیده می‌شود. چهار سوال کلیدی آن در رابطه با تورم به شرح زیر است:
سوال اول این است که به نظر شما در ۱۲ ماه آینده قیمت‌ها به صورت کلی افزایش خواهند داشت، کاهش خواهند داشت و یا ثابت خواهند ماند؟
سوال دوم این است که به نظر شما این افزایش / کاهش چند درصد خواهد بود؟
سوال سوم این است که به نظر شما در پنج تا ۱۰ سال آینده قیمت‌ها به صورت کلی افزایش خواهند داشت، کاهش خواهند داشت و یا ثابت خواهند ماند؟
و سوال چهارم این است که به نظر شما این افزایش / کاهش چند درصد خواهد بود؟
پرسشنامه انتظارات تورمی ایران
در کشور ایران پرسشنامه رسمی و جامعی برای برآورد انتظارات تورمی نبوده یا منتشر نشده است، پرسشنامه موجود شامل پرسشنامه پژوهشکده پولی و بانکی وابسته به بانک مرکزی است که قدمت ۱۰ ساله دارد اما روی نظر اقتصاددانان تمرکز دارد و نظرات مردمی در آن نیست، سایر نهادها نیز مدرک مستندی از خود به جای نگذاشته اند. بنابراین مرکز پژوهش‌های مجلس در دو سال گذشته اقدام به طراحی پرسشنامه کرده است.
پرسشنامه مجلس شورای اسلامی به صورت فصلی از حدود ۱۰۰۰ خانوار توسط مرکز افکارسنجی مرکز پژوهش‌های مجلس پرسیده می‌شود که ۳۷ سوال دارد. سوالات آن در ۵ بخش زیر طبقه بندی می‌شوند:
۱.دیدگاه نسبت به اوضاع اقتصادی فعلی و آینده کشور
۲.دیدگاه نسبت به تغییر قیمت‌ها
۳.دیدگاه نسبت به نرخ تورم در کوتاه مدت و بلندمدت
۴.دیدگاه نسبت به سودآوری بازارهای مختلف در آینده
۵.دیدگاه نسبت به خرید دارایی‌های مهم مانند مسکن و کالاهای بادوام.
روش مبتنی بر بازارهای مالی (داده‌های بازار آتی)
این نوع از محاسبه انتظارات تورمی ابتدا توسط فدرال رزرو آمریکا انجام شد و سپس در ایران نیز به مرحله اجرا درآمد. بسیاری از کشورها بر اساس اوراق قرضه مصون از تورم می‌توانند تورم انتظاری را تخمین بزنند که این روش در ایران قابل اجرا نیست اما روش‌های دیگری چون استفاده از معاملات بازارهای آتی اجرا می‌شود.
در این روش معامله گرها علاوه بر نرخ بازده اقتصاد، به مقدار تورم در بازه زمانی معامله تا سررسید توجه می‌کنند. این اوراق در “قراردادهای آتی خرید / فروش کالا” در بورس کالای ایران معامله می‌شود و معمولاً سررسید دو ماهه دارند.
دو کالای مهم در بورس کالای ایران که دارای حجم و ارزش معامله خوبی هستند زعفران و صندوق طلای لوتوس است که به صورت گواهی معامله می‌شوند. برای محاسبه تورم انتظاری پس از انجام معاملات ریاضی با فرض ثابت بودن نرخ بهره حقیقی در دوره‌های کوتاه (ماهیانه و یا فصلی)، با استفاده از روند نرخ بهره اسمی، می‌توان «روند نرخ تورم انتظاری» را برآورد کرد.
روش مبتنی بر داده‌های جست و جوی گوگل
روش‌های قبلی دارای وجهه علمی بودند و کاربرد خود را نیز اثبات کردند اما مشکلات و نواقصی دارند که می‌توان توسط موتور جست و جوگر گوگل آنها را جبران کرد چرا که مردم با تمایل شخصی در گوگل جست و جو می‌کنند و گوگل نیز داده‌های خود را به صورت هفتگی منتشر می‌کند و هزینه‌ای برای پژوهشگران ندارد.
زمانی که از روندهای جست و جو استفاده می‌شود علاوه بر تخمین تورم انتظاری می‌توان نرخ بیکاری را نیز تخمین زد، طبق پژوهش‌های انجام شده اکثر مقالات نشان دادند که داده‌های گوگل خطای پیش‌بینی را کاهش می‌دهد
روش مبتنی بر داده‌های شبکه‌های اجتماعی
در شبکه‌های اجتماعی افراد ترجیحات خود را بهتر آشکار می‌کنند و در این روش انتظارات تورمی مصرف کنندگان به کمک پردازش زبان طبیعی محتوای شبکه‌های اجتماعی و تبدیل آن به شاخص‌های اقتصادی تخمین زده می‌شود.
البته کمی روش پیچیده‌ای است چرا که در شبکه‌های اجتماعی تنوع به کارگیری عبارات بالاتر است و جملات عامیانه‌تر هستند و تفکیک آنها به صورتی که به متغیرهای اقتصادی ارتباط داشته باشد سخت‌تر است. به طور مثال عبارت کاهش قیمت می‌تواند منعکس کننده شاخص قیمت مصرف‌کننده، تورم و یا حتی تخفیف فروشگاهی باشد.
البته می‌توان توسط برنامه‌نویسی کاربردی و یا برخی دسته‌بندی‌های خاص این مشکل‌ها را حل کرد و سپس توسط روش‌های اقتصاد سنجی متغیرهای لازم را تخمین زد.
منبع: ایمنا
