راه گذر از بحران خشکسالی «تغییر الگوی کشت» است
در سال‌های اخیر به دلیل کاهش بارش باران، مصرف بی‌رویه آب قابل استفاده و افزایش دما، لزوم تغییر الگوی کشت یکی از مسائلی است که در کشور باید به‌سرعت پیگیری شود.
رئیس‌جمهور در نیمه دوم سال ۱۴۰۱ تأکیدی بر مدیریت تأمین، توزیع و مصرف آب در کشور، اصلاح روش‌های مصرف آب و نیز اصلاح الگوی کشت داشت و این فعالیت را از مهم‌ترین و محوری‌ترین مسائل کشور دانست.
بر اساس گزارش مرکز پژهش‌های مجلس شورای اسلامی، تدوین و پیاده‌سازی الگوی کشت در کشور که مورد تأکید اسناد بالادستی همچنین تکلیف قانون بودجه سال ۱۴۰۱ بوده است؛ برای سال زراعی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ در دستور کار وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفته است. این وزارتخانه نیز در مهرماه سال ۱۴۰۱ از «سند کشت محصولات استان‌ها» برای سال زراعی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ اقدام به رونمایی کرد. یکی از اهداف اصلی مدنظر در این سند، حمایت از توسعه تولید محصولات اساسی با هدف رفع وابستگی به واردات است.
پیاده‌سازی الگوی کشت مستلزم جامع‌نگری در همه ابعاد اثرگذار و اثرپذیر است که از جمله آنها می‌توان به خودکفایی، امنیت غذایی، آمایش سرزمین، ویژگی‌های اقتصادی و اجتماعی جوامع، مهارت بهره‌برداران، زیرساخت‌ها و صنایع پشتیبان فراوری، بازاررسانی و تجاری‌سازی اشاره کرد. از طرفی برخی از عوامل بیرونی از جمله شرایط سیاسی، نوسانات بازارهای جهانی و تغییرات اقلیمی بر تولید بخش کشاورزی اثر گذارند که باید در تدوین الگوی کشت پیشنهادی و آینده‌نگری تأثیر آنها نیز مد نظر قرار گیرد.
علیرضا میرصالح‌مهابادی، دکترای تخصصی زراعت می‌گوید: در سال‌های اخیر به دلیل کاهش بارش باران و مصرف بی‌رویه آب قابل استفاده در کشور، لزوم تغییر الگوی کشت یکی از نکاتی است که باید به‌سرعت پیگیری شود.
وی می‌افزاید: یکی از مسائل مهم در رابطه با تغییر الگوی کشت، انجام کارشناسی دقیق در منطقه، قبل ایجاد تغییر است؛ چراکه در بعضی مواقع سیاست‌گذاری خوب باعث پیشرفت است، اما انجام بدون دقت آن باعث می‌شود که فعالیت اصلی در حاشیه قرار گیرد و از پیشرفت جلوگیری کند و باعث ایجاد آسیب بیشتری شود.
دکترای تخصصی زراعت خاطرنشان می‌کند: در راستا تغییر الگوی کشت نکاتی در اولویت قرار می‌گیرد در گام نخست باید بررسی شود که آیا کشاورزان هر منطقه آمادگی تغییرات را دارند یا خیر، در ادامه نباید فراموش کنیم ۶۰ درصد محصولات کشاورزی ایران غلاتی است که جزو محصولات استراتژیک بوده است و در صورت تغییر الگو محصولاتی که از اهمیت پایین‌تری برخوردار هستند جایگزین محصولات استراتژیک می‌شوند؛ این فعالیت در ادامه موجب می‌شود بخش اعظمی از پتانسیل کشت از فعالیت‌های اصلی به فرعی انتقال پیدا کند.
وی تصریح می‌کند: نظر برخی کارشناسان بر افزایش کشت گلخانه‌ای است زیرا در حالی باعث افزایش عملکرد می‌شود که فضای محدودتری نسبت به کشت معمولی برای انجام فعالیت در اختیار خواهد گرفت. کشت گلخانه‌ای در هر فضایی امکان‌پذیر نیست و اگر گلخانه‌ها را در مناطق مختلف توسعه دهیم، بخش‌های عظیمی از پتانسیل زمین‌های کشاورزی را از دست می‌دهیم. اکنون در استان اصفهان در بسیاری از شهرستان‌ها به‌ویژه آن‌هایی در بخش گرمسیرتر قرار گرفته‌اند، تولیدات گلخانه‌ای نتوانسته است جایگزین خوبی باشد و بخش‌های زیادی از گلخانه‌هایی که مورد بررسی قرار گرفته‌اند، از بین رفته‌اند و باقیمانده آنها فعالیت محدودی دارند.
میرصالح‌مهابادی می‌گوید: با توجه به شرایط آب‌وهوایی منطقه باید تغییر الگوی کشت صورت گیرد. چه بسا اگر غلات در مناطق گرم پرورش پیدا کنند و از آبیاری نوین استفاده شود این فعالیت می‌تواند علی‌رغم افزایش تولید کاهش مصرف آب را در پی داشته باشد.
وی می‌افزاید: زمانی که صحبت از تغییر الگوی کشت مطرح می‌شود اکثر افکار به سمت کشت گلخانه‌ای سوق پیدا می‌کند؛ مطمئناً کشت گلخانه در آب و هوای مناسب، کارآمد خواهد بود ولی روش کشت گلخانه‌ای در مناطق گرم و خشک نمی‌تواند نتایج مطلوبی به‌همراه داشته باشد.
آبیاری به روش منسوخ صرفاً هدر رفت آب را در پی خواهد داشت
علی‌خان نصراصفهانی، دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان با تاکید بر اینکه ما نمی‌توانیم با الگوی کشت قبلی کشاورزی را توسعه دهیم می‌گوید: طی چند دهه اخیر تغییرات بسیاری در منابع آبی ایجاد شده و منابع آبی قابل استفاده در کشاورزی کاهش یافته است؛ بنابراین با الگوی کشت صحیح باید منابع آبی خود را مدیریت کنیم.
وی می‌افزید: در شرایط فعلی نمی‌توان کشت غرقابی را اجرا کرد. در راستای توزیع صحیح آب و رسیدن به منطقه هدف باید به سمت کشاورزی مکانیزه و هوشمند حرکت کنیم. آبیاری به روش منسوخ (غرقابی) صرفاً هدررفت آب را در پی خواهد داشت.
این دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان ادامه می‌دهد: نوع کشاورزی نیز نیاز به تغییر دارد و محصولات استراتژیکی که نیاز کمتری به آب دارند، باید جایگزین محصولات دیگر شوند. در این راستا باید از تکنولوژی‌های جدید، تغییر الگو، اصلاح ژنتیکی، تغییر بذر و گونه‌های گیاهی که در شرایط گرم مقاوم است، استفاده کرد. در واقع برای استفاده از محصولات استراتژیک باید از علم و دانش جدید استفاده کنیم.
وی تصریح می‌کند: اکنون در دنیا صنعت کشاورزی دگرگون شده است، به‌گونه‌ای که در فضایی محدود گیاهان را با آب بازیافتی پرورش می‌دهند یا آب را در یک محیط مشخص می‌چرخانند که تحت عنوان «کشاورزی‌های نو» مطرح می‌شود. از سیستم‌های جدید برای رشد و نمو گیاهان باید استفاده کنیم و واحدهایی که در زمینه کشاورزی نوآوری دارند و می‌توانند با کمترین میزان مصرف آب، بیشترین میزان کشت را داشته باشند، توسعه دهیم.
نصراصفهانی می‌گوید: باید سعی کنیم مصرف آب را به حد استاندارد برسانیم حتی میزان مصرف آب در کشور باید از حد استاندارد نیز کمتر شود زیرا فلات ایران مناسب کشت محصولات پرآب نیست و باید به‌تدریج به سمتی حرکت کنیم که الگوی مناسبی برای تولید و مصرف آب داشته باشیم.
منبع: ایمنا
