قانون تضمین خرید از دانش بنیان ها، حلقه مفقوده تولید بار اول
تحریم ها تبدیل به تهدیدی جدی برای صنایع شده است؛ در چنین شرایطی تنها از طریق تولید بار اول اقلام استراتژیک و توسعه زنجیره ارزش محصولات می‌توان با آنها مقابله کرد. هر چند مصوبه شورای عالی امنیت ملی‌خریدکالاهای فناورانه بار اول را تضمین کرده اما موفقیت این طرح، در گرو تبدیل شدن آن به قانون است.
شهریور سال ۱۳۹۸ بود که به منظور مقابله با تحریم‌های محصولات فناورانه، کارگروهی تحت عنوان کارگروه تولید بار اول با عضویت نمایندگان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزارت صنعت، معدن و تجارت شکل گرفت.
در صورت تأیید کارگروه فوق الذکر، برای عقد قرارداد با شرکت‌های دانش‌بنیان به منظور تولید بار اول اقلام فناورانه تحریمی و راهبردی، الزامی به برگزاری مناقصه نیست و معامله مورد نظر بدون انجام تشریفات قانونی و مقررات برگزاری مناقصات قابل انجام است. سقف هر قرارداد برای حوزه انرژی ۵ هزار میلیارد ریال و برای سایر حوزه‌ها ۲۵۰۰ میلیارد ریال برآورد شده است.
همچنین با درخواست انعقاد قرارداد تولید بار اول، لازم است نامه تقاضا از سوی بالاترین مقام دستگاه اجرایی (مدیران عامل یا رؤسای هیات مدیره شرکت‌ها و همچنین رؤسای موسسات و سازمان‌هایی که طرف قرارداد با شرکت دانش بنیان هستند) به دبیرخانه تولید بار اول معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ارسال شود.
تا قبل از سال ۱۳۹۷، دستگاه‌های دولتی بر اساس قانون مناقصات به سختی می‌توانستند کالاهای فناورانه مورد نیاز خود را بومی سازی کنند و برای رفع نیاز خود اقدام به برگزاری مناقصه و واردات محصولات فناورانه می‌کردند.
از طرفی اگر شرکت های دانش بنیان در این مناقصات شرکت کنند، به دلیل اینکه هنوز محصولی را به تولید نرسانده‌اند، رد می‌شدند؛ اما این مصوبه در معاونت علمی، امکان بومی سازی ساده‌تر این محصولات را فراهم می‌کند و روند واردات این محصولات را تغییر می‌دهد به طوری که محصولات ایرانی دانش بنیان جایگزین محصولات وارداتی می‌شود.
بدین واسطه نیاز دستگاه‌های اجرایی به جای واردات با هزینه‌های بالا، توسط شرکت های دانش بنیان با توانایی بالا رفع می‌شود و شرکت هایی که برای بار اول اقدام به تولید یک محصول فناورانه می‌کنند زیر چتر مصوبه معاونت علمی قرار گرفته و مشمول حمایت‌های مالی صندوق نوآوری و شکوفایی نیز خواهند شد.
برنامه تولید بار اول کالاهای فناورانه در ادامه و در قالب ماده ۱۰ قانون جهش تولید دانش بنیان در سال ۱۴۰۱ به تصویب مجلس و شورای نگهبان رسید و آیین نامه اجرایی آن نیز در نخستین جلسه شورای راهبری فناوری ها و تولیدات دانش بنیان به ریاست آیت الله رئیسی رییس دولت سیزدهم در تیرماه ۱۴۰۱ به تصویب رسید و ابلاغ شد.
به هرحال بومی‌سازی تولید بار اول محصولات دانش بنیان نیز زیرنظر معاونت علمی انجام می شود و بر همین اساس به گفته حسین عابدی از پژوهشگران حوزه معاونت علمی ریاست جمهوری تاکنون ۱۳۰ محصول با حمایت های این معاونت بومی سازی و وارد بازار مصرف صنایع شده اند.
امکان عقد قرارداد تولید بار اول ۹۰ میلیون دلاری برای دانش‌بنیان‌ها
۲۳ اسفندماه سال ۱۴۰۱ بود که حمید ذوالفقاری معاون اقتصاد دانش بنیان معاونت علمی نیز در مراسم امضای توافق‌نامه مشترک چهارجانبه در زمینه تحول دیجیتال در پتروشیمی جم میان «معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری»، «شرکت پتروشیمی جم»، «دانشگاه صنعتی شریف» و «زیست بوم نوآوری تاو» در راستای همکاری مشترک و استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش بنیان و ظرفیت علمی اساتید و دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف، اعلام کرد که با وجود تمام محدودیت‌ها امکان عقد قرارداد تولید بار اول به میزان ۹۰ میلیون دلار برای شرکت‌های دانش بنیان فراهم شده است.
وی با اشاره به نقش معاونت در رشد و بالندگی شرکت‌های دانش بنیان گفت: یکی از رسالت‌های این نهاد، قبول ریسک استفاده از محصولات شرکت‌های دانش بنیان داخلی است و معاونت علمی بر اساس مأموریت‌های اصلی خود، به طور کامل از مدیران جسور و دلسوز حمایت می‌کند و امسال با وجود تمام محدودیت‌ها امکان عقد قرارداد تولید بار اول به میزان ۹۰ میلیون دلار برای شرکت‌های دانش بنیان فراهم شده است.
ساخت اقلام راهبردی و استراتژیک بخشی از تحریم‌ها را خنثی کرده است
مسعود زردویان مشاور مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در امور تولید با بیان اینکه، برای تولید بعضی از اقلام استراتژیک به اقدامات و تکنولوژی بیشتری نیاز است تصریح کرد: خوشبختانه با همین وضعیت برخی اقلام راهبردی و استراتژیک تولید شده و توانسته‌اند برخی تحریم‌ها را خنثی کنند.
وی با اشاره به اینکه، یکی از موضوعات جدی که ما پیگیر آن هستیم، حمایت از کالاهای ساخت داخل در حوزه نفت و گاز و مقابله هدفمند با تحریم های اعمالی غرب است، افزود: خوشبختانه در یک سال اخیر اقدامات بسیار مهمی در این حوزه صورت گرفته است.
زردویان ادامه داد:
مشاور مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران بااشاره به اینکه، در حوزه تولید اقلام راهبردی یکی از بحث‌های اصلی ما ضمانت تولید است، افزود: یعنی ما در گام نخست مطمئن می‌شویم که تولید ما برقرار است و کالایی را تولید کرده‌ایم. گام بعدی که با تولید آن کالا در کشور رخ می‌دهد این است که تکنولوژی و توانمندی وارد کشور می‌شود که این می‌تواند یک اتفاق بسیار مهم را برای کشور رقم بزند.
زردویان تاکید کرد: ما قطعاً به دنبال تولیدات داخلی در انتظار صرفه‌های اقتصادی نیز هستیم اما طبیعی است که در گام اول صورت نگیرد ولی می‌توانیم با تجاری شدن و افزایش تولید صادرات را نیز در دستور کار قرار دهیم.
وی به تجربه اعتماد به توان داخلی و شرکت های دانش بنیان در بخش های مختلف صنعت نفت و گاز اشاره کرد و یادآور شد: ما در موارد گوناگونی از شرکت های دانش بنیان کمک گرفتیم و توانستیم از آنها در مسیر تولید استفاده کنیم و بهره لازم را ببریم.
زردویان گفت: در واقع توانستیم در پالایشگاه پارس جنوبی با کاهش عدم موارد تولید و ناپایداری موجب افزایش تولید شویم. ما ۱۶ قلم کالای تولید بار اول در پارس جنوبی مورد استفاده قرار دادیم و ۱۶ قرارداد دیگر در این حوزه را در دستور کار قرار داده ایم. همچنین توانستیم کاتالیست‌های ایرانی و مولکولارسیو به صنایع پتروشیمی روسیه صادر کنیم.
وی معتقد است که تولید بار اول اقلام راهبردی لزوماً نه صددرصد اما یکی از پیش نیازهای دانش بنیان شدن صنایع بزرگ است چرا که هم نیاز آنی و هم آتی را برطرف می‌کند و صنایع را در مسیر دانش بنیان شدن قرار می‌دهد و به آنها کمک می‌کند.
زردویان در خصوص پیشنهاد ساخت بار اول تجهیزات با بیان اینکه، موضوع ساخت بار اول از شرکت ملی گاز بود گفت: در واقع ما به عنوان یک متقاضی جدی در جلسه‌ای را این موضوع را با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری مطرح و اعلام کردیم که شرکت‌های دانش بنیان را بسیج تا بتوانند نیازهای ما را تأمین کنند.
مشاور مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران ادامه داد: این یک درخواستی بود که از جانب متقاضی تأمین صورت گرفت. شاه بیت موفق این کار این بود که تضمین خرید را در ابتدای این کار داشتند که در نهایت پیگیری‌هایمان به مصوبه شورای عالی امنیت ملی رسید. اگر این نبود کار ما به سرانجام نمی‌رسید. ما همچنان متقاضی هستیم و درخواست داریم این مصوبه به قانون تبدیل شود تا شرکت ها بتوانند به راحتی از این قانون بهره‌مند شوند.
وی در پاسخ به این سوال که «با توجه به تصویب تولید بار اول در قانون جهش تولید دانش بنیان و تداوم واردات تجهیزات راهبردی در دیگر صنایع؛ شما برای دیگر دستگاه‌ها و وزارت‌خانه‌ها در زمینه تولیدبار تجهیزات راهبردی زنجیره ارزش خود چه پیشنهادی دارید» نیز اظهار کرد: در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری پیرامون این موضوع که چگونه می‌توانیم از این الگوی موفق شرکت ملی گاز در سایر شرکت ها استفاده کنیم، صحبت شد.
زردویان افزود: قطعاً این موضوع باید در سایر شرکت ها نیز اتفاق بیافتد و سایر شرکت‌ها بتوانند متناسب با شرایط خودشان این الگو را به مرحله اجرا برسانند. اگر صرفاً بخواهیم همین الگو را در سایر شرکت ها استفاده کنیم ممکن است چالش برانگیز شود لذا بخش محوری معاونت علمی و فناوری باید بررسی های لازم را انجام دهد و برای سایر شرکت‌ها متناسب با شرایط‌شان الگو ها را ترسیم کند.
اهمیت سیاست پالایشگاه‌داری فراسرزمینی برای خنثی‌سازی تحریم‌ها
مشاور مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در ادامه، پالایشگاه‌داری فراسرزمینی ایران را موجب خنثی شدن تحریم فروش نفت دانست و تصریح کرد: قطعاً پالایشگاه داری در کشورهای مختلف می‌تواند تحریم فروش نفت را بر کشور خنثی کند.
زردویان افزود: چرا که پالایشگاه یکی از مبادی مصرف کننده نفت خام است و یکی از موضوعات مهم برای ما فروش نفت خام مازاد است. ما در حوزه نفت یک ظرفیت تولید و یک ظرفیت مصرف داریم اما می‌توانیم این تولیدات را در کنار مصرف به گونه ای افزایش دهیم که بیش از مصرف کشور باشد و آن را به فروش برسانیم.
سوق دادن صنایع به سمت توسعه زنجیره ارزش با سیاست اعتبار مالیاتی
اما عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی نیز معتقد است:استفاده از ظرفیت شرکت های دانش بنیان و ایجاد بستری برای فعالیت هر چه بیشتر آن ها به منظور ورود فناوری به صنایع یک ضرروت است.
سیدمحمدرضا میرتاج الدینی تاکید کرد:توسعه زنجیره ارزش محصولات به مدد توان شرکت های دانش بنیان و داخلی و سیاست گذاری صحیح مانند اعتبار مالیاتی قطعاً به ما در خنثی سازی تحریم ها کمک خواهد کرد.
وی می گوید: درحال حاضر که تحریم های دشمنان جمهوری اسلامی ایران که تبدیل به یک تهدید جدی برای صنایع ما شده است، تنها از طریق تولید بار اول اقلام راهبردی و استراتژیک و توسعه زنجیره ارزش محصولات می توان با آنها مقابله کرد.
عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس در ادامه در خصوص لزوم اتخاذ راهکارهایی برای توسعه زنجیره ارزش محصولات تولیدی کشورمان ضمن تأیید این موضوع که ارزش محصولات صادراتی کشور نسبت به ارزش محصولات وارداتی بسیار کم است گفت: ما در حال حاضر در واقع صادرکننده مواد با ارزش افزوده پایین و واردکننده محصولات نهایی هستیم.
وی تصریح کرد: شرایط فعلی در صنایع قابل قبول نیست و باید برای حل و فصل مشکلات موجود در زمینه تولید محصولات نهایی و فرآوری شده چاره اندیشی کنیم.
میرتاج الدینی گفت:متاسفانه این یک واقعیت است که ما در تله صادرات انرژی مجازی گیر افتاده ایم. به طوری که رقابت پذیری محصولات صادراتی ما نه به خاطر ارزش این تولیدات بلکه به دلیل انرژی ارزانی است که در اختیار صنایع قرار می دهیم.
وی افزود: از طرف دیگر، صنایع به شدت به خوراک ارزان وابسته شده اند. تصحیح این شرایط نیازمند سیاست گذاری دقیق است. اخیرا نیز پیشنهادی در ارتباط با بودجه انرژی مطرح شد و ما به آن رأی موافق دادیم. این بند اعلام می کند وزارت نفت که ۵ درصد از تخصیص خوراک نفت به پالایشگاه ها را برعهده دارد، این خوراک را به واحدهایی بدهد که کیفیت محصولشان را بالا می برند.
به گفته نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو، اختصاص ۴۰ درصد از سود خالص سالانه شرکت پالایش نفت به حساب اندوخته قانونی مخصوص پروژه های کیفی سازی با اولویت نفت کوره نیز در دستور کار قرار می گیرد.
وی با بیان اینکه، تأیید پیشرفت فیزیکی پروژه توسط شرکت مشاور منتخب وزارت نفت انجام می شود، افزود: در صورت عدم تطابق پیشرفت فیزیکی واقعی مورد تأیید شرکت مشاور با برنامه زمان بندی شده وزارت نفت، تخصیص خوراک موردنظر به صورت نسبتی از پیشرفت فیزیکی واقعی خواهد بود.
این نماینده مجلس اضافه کرد:بنابراین، ارائه نفت خام به پالایشگاه ها با اعمال این شروط که در راستای کیفی سازی محصولات پالایشگاهی است، صورت می گیرد. این طور سیاست ها که صنایع را به سمت توسعه زنجیره ارزش محصولات شان سوق می دهد، هر چه بیشتر باید در دستور کار قرار بگیرد.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: ما باید به انحای مختلف صنایع را به سمت توسعه زنجیره ارزش سوق دهیم و اعتبار مالیاتی نیز از دیگر ابزارهایی است که در راستای کیفی سازی محصولات به اجرا گذاشته خواهد شد.
به گفته میرتاج الدینی این روش کمک می کند که صنایع و از جمله پتروشیمی ها به سمت توسعه زنجیره ارزش محصولات شان گام بردارند. توقف در حلقه های اول تولید توسط صنایع و پتروشیمی ها به نفع کشور نیست و باید این روند تصحیح شود.
وی اظهار کرد: این که در تناژ بالا به تولید محصولاتی مانند متانول و اوره بپردازیم و آن ها را به عنوان یک ماده اولیه در اختیار پتروشیمی های دیگر کشورها از جمله چین و هند قرار دهیم، قابل قبول نیست و برای کشور ضرر دارد.
میرتاج الدینی بیان کرد: اینکه ارزش محصولات وارداتی ما نسبت به محصولات صادراتی مان در هر تن حدود ۵ برابر است، نشان می دهد که ما نتوانسته ایم در زمینه تکمیل زنجیره ارزش محصولاتمان عملکرد خوبی داشته باشیم و به همین دلیل به صادرکننده مواد خام و نیمه خام و واردکننده محصولات نهایی تبدیل شده ایم.
منبع: ایرنا
