ناگفته‌های عرضه و تولید مرغ در کشور و پیش‌بینی تعدیل بازار در روزهای آینده
معاون امور تولیدات دامی وزیر جهاد کشاورزی می‌گوید: بخش زیادی از گرانی این روزهای مرغ در بازار ناشی از دلالی و واسطه‌گری است که با آن مقابله نشد، همچنین در تأمین نهاده مشکلاتی وجود دارد؛ اما با اقداماتی که وزارت جهاد انجام داده است قیمت مرغ در بازار روزهای آینده تعدیل می‌شود.
قیمت مرغ در روزهای اخیر، دوباره افزایش یافته است و برای خیلی‌ها جای سئوال است که چرا با وجود اختصاص ارز ۲۸۵۰۰ تومانی برای این بخش و استفاده انرژی ارزان‌قیمت، قیمت مرغ در قیاس با برخی کشورهای همسایه هم بالاتر است؟ مسبب اصلی رشد قیمت‌ها در داخل چیست و وضعیت در آینده از نطر تامین و قیمت چگونه خواهد بود؟
برای پاسخ به این سئوالات به سراغ حسین دماوندی‌نژاد، معاون امور تولیدات دامی وزیر جهاد کشاورزی رفتیم و با وی گفت وگو کردیم.
گفتوگو با دماوندی‌نژاد، که در ۲ سال اخیر کمتر با خبرنگاران مصاحبه می‌کرد، در ساختمان ۸ طبقه وزارت جهاد کشاورزی در خیابان طالقانی انجام شد و حدود ۳ ساعت به طول انجامید و مسائل بسیاری مربوط به معاون امور تولیدات دامی در حوزه‌های مختلف نظیر مرغ، گوشت قرمز، صنایع لبنی و غیره مطرح شد.
در این گفتوگو به نکات جدیدی از جمله حضور مهاجران افغانی، تاثیر اصلاح ارز ترجیحی، سرانه مصرف مرغ و تاثیر آن در نوسان‌های قیمتی و غیره اشاره شد.
این گفت‌‌وگوی تفصیلی به دلیل طولانی شدن در دو قسمت آماده شده است که بخش نخست آن را هم اکنون مطالعه می‌کنید، در بخش اول درباره مسائل مربوط به تولید، بازار مرغ و نهاده‌ها گفتوگو شده است و در بخش دوم به موضوع گوشت قرمز و صنایع لبنی پرداخته‌ایم.
جناب دماوندی‌نژاد، می‌خواهیم سؤالات را در ۳ بخش مسائل مربوط به مرغ، گوشت قرمز و لبنیات پیش ببریم، در موضوع تأمین و قیمت تخم‌مرغ هم چون این روزها وضعیت مناسب است، اگر موردی را ضرورت دانستید، توضیح دهید، گفتوگو را با موضوع مرغ شروع می‌کنیم چون نوسانات بیشتری در بازار دارد و اخیرا هم مجددا نوساناتی در مورد قیمت گوشت مرغ، شکل گرفته است برخی معتقدند که دلیل آن کاهش تولید مرغ است، آیا واقعا چنین بوده است؟
دماوندی‌نژاد: قبل از هر چیزی چند نکته را لازم می‌دانم که بگویم نخست اینکه بر اساس استانداردهایی که وزارت بهداشت و درمان برنامه‌ریزی می‌کند هر فرد روزانه ۳۲ گرم پروتئین با منشا دام و طیور باید مصرف کند که بخشی از این نیاز را معاونت امور دام برنامه ریزی می‌کند در این میان مهاجران افغانستانی هم که شهروندان ما تلقی شده‌اند نیز در این برنامه ریزی‌ها جای گرفته‌اند.
نکته دوم مربوط به رخدادی است که سال گذشته به وقوع پیوست، در ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۱ که اصلاح ساختار اقتصادی رخ داد و در دولت، مردمی‌سازی نظام پرداخت ملی یارانه‌ها تعریف شد، اتفاقی که مدل‌های بسیار کوچک تر از آن در دولت‌های قبل به‌وقوع پیوست اما در این اقدام بسیار وسیع و عمیق، تغییر نرخ ارز برای تامین نهاده‌های زیر بخش دام و طیور بود، تا آن زمان نهاده‌ها با ارز ۴۲۰۰ تومان وارد می‌شد که پس از آن تبدیل شد به ارز ۲۸۵۰۰ تومانی یعنی امروز نهاده ای که تامین می‌شود ذرت، کنجاله سویا و جو برای تولید محصولات پروتئینی با ارز ۲۸۵۰۰ تومان وارد می‌شود البته برخی از نیازها هم از جمله دو آمینو اسید متیونین و لایزین، واکسن و دارو، مونوکلسیم و دی کلسیم فسفات با ارز مبادله‌ای وارد می‌شود.
بنابراین اتفاقی که طی سال گذشته به وقوع پیوست، روی تولید تاثیر گذاشت، تولید کننده‌ها فشار سنگینی را تحمل می‌کردند، از سوی دیگر مقرر شده بود که کالا برگ الکترونیکی بلافاصله در کنار این طرح قرار بگیرد و محصولات تولیدی به نرخ شهریور ۱۴۰۰ به دهک‌های تعریف شده عرضه شود اما این اتفاق نیفتاد چون بخش وسیعی از جامعه توان خرید نداشتند، بنابراین در آن زمان به دلیل کاهش توان خرید مردم، مرغ خریداری نداشت و مجبور شدیم ۱۱۰ هزار تن از مرغ مازاد را تا آبان ماه ذخیره کنیم و در آذرماه هم شرکت پشتیبانی امور دام نقدینگی برای خرید نداشت و موجب شد که مرغ در بازار پس بزند.
منظورتان همان زمانی است که قیمت مرغ به کیلویی ۴۵ هزار تومان کاهش یافت در حالی که نرخ مصوب کیلویی ۵۹۸۰۰ تومان بود؟
دماوندی نژاد: بله همان زمان بود و قیمت حتی پایین‌تر هم آمد و مرغداران ضرر کردند؛ همان زمان از ما خواسته شد که تولید را مدیریت کنیم بر اساس مطالعاتی که مرکز پژوهش‌های اقتصادی وزارت جهاد و مرکز پژوهش‌های اقتصادی مجلس انجام داد به ما اعلام کردند که برای مصرف سرانه ۲۶ کیلو برنامه‌ریزی شود؛ این را هم بگویم که معاونت امور دام بر اساس سفارش‌هایی که می‌گیرد برنامه‌ریزی می‌کند و خودش اجازه‌ای ندارد، معاونت برنامه‌ریزی اقتصادی به این معاونت می‌گوید که چطوری برای مرغ، تخم مرغ، گوشت و غیره برنامه‌ریزی شود.
نظر شما برای برنامه ریزی با سرانه ۲۶ کیلوگرم که به شما گفته بودند چه بود؟
دماوندی نژاد: من نباید نظری داشته باشم آنها این برنامه را تعیین می‌کنند.
حالا نظر کارشناسی تان را بگویید این میزان تولیدی که برایتان تکلیف کرده بودند کم بود یا زیاد؟
دماوندی نژاد: آن زمان ۱۱۰ هزار تن خریداری شده بود و تولید داخل هم پس زده بود.
در سال ۱۴۰۱ وضعیت چگونه شد؟
دماوندی نژاد: در این سال تغییرات بسیار سریع در تقاضا شکل گرفت اما ما بر اساس برنامه سرانه مصرف ۲۶ کیلوگرم که مرکز پژوهش اقتصادی تعیین کرده بود، تولید می‌کردیم.
تقاضای مرغ از چند کیلوگرم به چند کیلو رسید؟
دماوندی نژاد: نمیدانم ولی به خاطر اینکه قیمت گوشت مرغ روند افزایشی گرفت، نشان میداد که تقاضا هم بالا رفته است.
این تحلیل درستی نمی‌تواند باشد، اینکه چون قیمت مرغ رفته بالا حتما تقاضا هم بالا رفته است، اتفاقا باید برعکس باشد.
دماوندی نژاد: وظیفه من نیست که نبض برنامه‌ریزی و بازرگانی را به دست بگیرم، من معاون بخش تولید هستم، من بر اساس تحلیل‌هایی که برای معاونت ما داشتند، مجبور به تولید بودیم، بنابراین این بار با تحلیل افزایش تقاضای مرغ به من اعلام کردند که برنامه‌ریزی را روی سرانه مصرف ۳۰ کیلوگرم ببرم.
بلافاصله تولید جوجه را بردیم بالا در حالی‌که اهل فن می‌دانند که این کار را حتی نیست، شاید توضیح ساده‌تر این است که مرغی که هر ۳۷ ساعت یک تخم می‌گذارد را نمی‌توان تحت فشارقرار داد تا هر ۲۴ ساعت تخم بگذارد اما با برنامه از این مسیر افزایش تولید دادیم به طوری که فروردین ۱۰۰ میلیون قطعه، اردیبهشت ۱۰۵ میلیون، خرداد ۱۱۰ میلیون و تیر‌ماه ۱۲۲ میلیون قطعه جوجه تولید شد و تولید به همان مقطع قبلی برگشت که مرغ آن از هفته آینده به بازار می‌آید.
زمانی که به شما گفتند تولید خود را با سرانه ۲۶ کیلو تنظیم کنید چه میزان جوجه‌ریزی کردید؟
دماوندی نژاد: 100 میلیون قطعه در ماه.
آیا نیاز کشور را تامین کرد؟
دماوندی نژاد: بله
پس چرا قیمت بالا رفت؟
دماوندی نژاد: چون تقاضا بالا رفت.
پس تولیدی که به شما تکلیف شده بود نتوانست تقاضای بازاری که بالا رفته بود را تامین کند؟ چقدر بین عرضه و تقاضای بازار شکاف ایجاد شده بود؟
دماوندی نژاد: 100 میلیون جوجه‌ریزی ماهانه، ۱۸۰ هزارتن مرغ تولید می‌کرد و همان زمان حدود ۲۰ هزار تن نسبت به تقاضا عقب بودیم.
پس همین شکاف بین عرضه و تقاضا که شکل گرفت عاملی برای رشد قیمت شد؟
دماوندی نژاد: یکی از دلیل‌ها این بود.
دلایل بعدی چه بود؟
دماوندی نژاد: اینکه هزینه‌های تولید مرغ افزایش یافت، در سال جدید ۲۷ درصد دستمزد و ۴۰ تا ۶۰ درصد تعرفه‌های آب، برق و گاز افزایش یافت و کنجاله سویا رفته رفته نایاب شد به گونه ای که مرغدارِ من امروز دو برابر نرخ دولتی یعنی ۳۲ هزار تومان می‌خرد، نرخ دولتی ۱۶۳۰۰ تومان است، اینها به دلیل مسائل ارزی بود که نتوانستیم وارد کنیم.
سهم کنجاله سویا در غذای مرغ چقدر است؟
دماوندی نژاد: 33 درصد.
سهم نهاده در هزینه تمام شده تولید مرغ چقدر است؟
دماوندی نژاد: ۷۰ تا ۷۵ درصد هزینه تولید مرغ مربوط به نهاده‌ها است.
آیا رقمی دارید که برای تولید یک کیلومرغ چقدر افزایش هزینه‌ها داشته‌ایم؟
دماوندی نژاد: بله کاملا مشهود افزایش یافت و آنالیز کاملی داریم
اجازه بدهید برگردیم به مطالب گذشته، آن زمان که گفتید پس از جراحی اقتصادی، هزینه تولید بالا رفت و عامل گران شدن مرغ شد، اما همان زمان قیمت مرغ دولتی که کمتر از ۶۰ هزار تومان بود به ۷۳ هزار تومان افزایش دادند که به نوعی هزینه‌های تولید جبران شود، اگر این قیمت منطقی نبود چرا اعتراض نکردید؟
دماوندی نژاد: بله اون موقع این قیمت قابل قبول بود اما قیمت در بازار به کیلویی ۳۸ هزار تومان هم رسید و مرغداران متضرر شدند زیرا مردم توان خرید نداشتند، اگر دولت کالابرگ را توزیع می‌کرد بازار پس نمی زد، زیرا بر اساس همان کالا برگ قرار بود مرغ را به نرخ شهریور ۱۴۰۰ به مردم بدهند و اگر چنین می شد مرغ مازاد در بازار ایجاد نمی شد.
شما می‌گویید که تقاضا برای مرغ بیشتر شده است، پس به همان نسبت تقاضا برای گوشت باید کمتر شود، چرا قیمت گوشت قرمز کاهش نیافته است؟
دماوندی نژاد: چرا باید قیمت گوشت قرمز پایین بیاید؟ چه ادله‌ای برای این گفته دارید؟ شما به سطح افزایش قیمت عمومی در جامعه نگاه کنید، اگر با خانواده بروید و ساندویچ مرغ بخرید که شاید ۱۰۰ گرم مرغ داشته باشد و بقیه مخلفات است، ۲۰۰ هزار تومان پول از شما می‌گیرند، بنابراین همه کالاها افزایش قیمت داشته است، زمانی که فرد خود را در نظام قیمت‌ها ارزیابی می‌کند، آمادگی پرداخت این پول را دارد و تولید کننده هم همینطور انتظار رشد قیمت محصولش را دارد، تولید کننده من در سال ۱۴۰۱ یک سال بسیار بحرانی را سپری کردند.
* قیمت‌های گوشت قرمز و مرغ متدثیر از سفته‌بازی
آیا قیمت مرغ الان از نظر شما منطقی است؟ یعنی شما می‌گویید کمتر از این باشد تولید‌کننده ضرر می‌کنند؟
دماوندی نژاد: متاسفانه قیمت دست دلالان افتاده است، بخش زیادی از رشد قیمت‌ها مربوط به نفوذ دلالی و واسطه‌گری است البته هنوز شیر و تخم‌مرغ کمتر از دلالی متاثر شدند ولی در مرغ و گوشت قرمز دلالی خیلی تاثیر گذاشت.
دلالی چرا و در کدام بخش شکل می‌گیرد؟
دماوندی نژاد: دلالی در قیمت گوشت و مرغ و در بخش بازار یعنی دقیقا زمانی که پای تولید به بازار می‌رسد.
مثلا میدان بهمن؟
دماوندی نژاد: میدان بهمن را کنترل می‌کنیم اما در دور و اطراف باز هم اتفاق می‌افتد.
متوجه نمی‌شوم آیا منظورتان مغازه‌ها است؟ یا کوچه و پس‌کوچه‌های حاشیه میدان بهمن؟
دماوندی نژاد: بله مغازه‌ها و شبکه‌های فروش.
یعنی گرانفروشی می‌کنند؟
دماوندی نژاد: بله همینطور است.
یعنی شما معتقدید که قیمت مرغ کیلویی ۷۳ هزار تومان مصوب ستاد تنظیم بازار منطقی است اما فروش بیشتر در بازار به خاطر نفوذ دلالان است؟
دماوندی نژاد: باید گفت قیمت منطقی بیشتر از ۷۳ هزار تومان است چون هزینه‌ها بالا رفته است.
قرار بود قیمت مرغ کیلویی ۷۸ هزار تومان تصویب شود؟
دماوندی نژاد: نمیدانم.
شما اطلاع دارید جوجه‌ریزی ماه گذشته چقدر بود؟
دماوندی نژاد: 128 میلیون قطعه بود با سرانه ۳۰ کیلو حساب شده است.
این مرغ‌ها چقدر طول می‌کشد به بازار بیاید و آیا بازار به تعادل می‌رسد؟
دماوندی نژاد: ۴۵ روز طول می‌کشد به بازار بیاید یعنی شهریور و بازار را به تعادل می‌رساند.
* از نظر تامین مرغ مشکلی نداریم
حالا واقعا بازار متعادل می‌شود؟
دماوندی نژاد: قول نمی دهم اما با این تولید باید متعادل شود.
منظور شما از تعادل قیمت و عددی بیش از ۷۳ هزار تومان برای مرغ چیست؟
دماوندی‌نژاد: بالاخره هزینه‌ها بالا رفته است، هر قیمتی که مسئولان اعلام کنند ما تابعین و از نظر تامین مرغ مشکلی نخواهد بود.
شما با قیمت‌های بالاتر مرغ که الان در بازار فروخته می‌شود مخالفید؟
دماوندی نژاد: این قیمت‌ها اصلا قابل قبول ما نیست و باید سیستم‌های نظارتی و تعزیراتی با آنها برخورد کنند، این قیمت‌ها گرانفروشی است و دلیل اصلی آن نفوذدلالی و واسطه‌گری است.
باید به این موضوع هم توجه داشت که بخشی از این سیستم نظارتی در بدنه خود وزارت جهاد کشاورزی است.
دماوندی نژاد: حدود سه الی چهار هزار فروشگاه و عامل توزیع در سطح کشور است که قطعا برخی گرانفروشی می‌کنند در سایر کالاها هم هست.
به نظر شما راهکار کنترل بازار مرغ، همین نظارت است؟ اگر شما محصول به اندازه کافی وارد بازار کنید باز هم نیاز به سیستم نظارتی بود؟
دماوندی نژاد: خیر، البته بله در همه کشورها سیستم نظارتی هست و نمی‌توان این سیتسم را از بازار کم کرد، اگر کسی که می‌گوید بازار ما کاملا آزاد است اشتباه است زیرا دولت‌ها نظاره‌گر نمی‌مانند که قیمت ها همینطوری بالا برود بلاخره جاهایی هم دخالت می‌کنند.
آیا کاهش عرضه در بازار عامل نفوذ دلالی و واسطه‌گری شده است؟ چون اگر کالا به اندازه کافی باشد مسیرها برای آنها بسته می‌ماند.
دماوندی‌نژاد: واسطه‌های به هر حال در بازار وجود دارد و شما نمی‌توانید حذف کنید اما کم و زیاد دارد.
اتفاقا مسئله اصلی اینجاست که تولید‌کنندگان می‌گویند دخالت‌های دولت به ضرر بازار است.
دماوندی‌نژاد: تا وقتی که بازار در تراز عرضه و تقاضا قرار دارد کسی دخالت نمی‌کند و تنها نظارت می‌شود، اما در شرایط مثل امروز در بازار مرغ، دولت به نفع مردم مداخله‌گر می‌شود، ما حتما باید برای مرغ کیلویی ۱۰۰ هزار تومان دخالت کنیم.
مسئله‌ای مطرح بود مبنی بر اینکه تولید‌کننده‌ها می‌گفتند وزارت جهاد ما را مکلف کرده است که بیش از نیاز یعنی ۱۳۰ میلیون قطعه جوجه‌ریزی کنیم و این موجب افزایش تولید و عرضه مازاد شد، آنها مدعی هستند این کار دخالت دولت است، نظر شما چیست؟
دماوندی نژاد: اینطور نیست، اتفاقا ما مهر سال گذشته به تولید کننده‌ها گفتیم که تولید را پایین بیاورید اما متاسفانه عمل نکردند.
مسئله دیگر این است که شاید بخش آمار هم مشکل دارد، مثلا بخش برنامه‌ریزی وزارتخانه باید قبل از اجرای هدفمندی یارانه به شما میزان دقیقی از سرانه تولید ارائه میداد و یا در طول اجرا از وضعیت تقاضای بازار تحلیل درستی ارائه می‌کرد که ظاهرا اینگونه نبوده است، چون سرانه‌های مصرف، یک‌بار ۲۶ کیلوگرم و یک‌بار ۳۰ کیلوگرم گفته شد وهربار به دردسر افتادید.
دماوندی نژاد: این طرح اولین بار بود که به این شکل اجر می‌شد مراکز پژوهش‌های اقتصادی باید تحلیل‌های دقیقی داشتند البته تحلیل‌هایشان را تا حدودی قبول دارم اما اشکال هم داشت.
مرغداران می‌گویند که کمبود نقدینگی مانع تولیدشان می‌شود.
دماوندی نژاد: کاملا درست است بخش مربوط به مدیریت اینجانب (امور دام) با اعطای تسهیلات نقدینگی که بانک‌ها باید بدهند زنده است اما بانک‌ها هم مشکلاتی دارند و تسهیلات داده نمی‌شود.
در حال حاضر وضعیت تامین نهاده چطور است؟
دماوندی نژاد: مشکل تأمین نهاده تا حدودی رفع شده است اما مشکل اصلی در تأمین کنجاله سویا همچنان وجود دارد.
۴۵ هزار تن سویایی که قبلا اعلام کردید توزیع شد، چقدر مشکل مرغداران را برطرف کرد؟
دماوندی نژاد: ما ماهانه ۳۲۰ هزار تن کنجاله لازم داریم.
پس توزیع ۴۵ هزار تن چندان مؤثر نبوده است؟
دماوندی نژاد: البته این توزیع مرحله ای است و به مرور انجام خواهد شد، الان روزانه ۱۰ هزار تن دانه روغنی تبدیل به کنجاله شده و وارد بازار می‌شود، این را هم توجه داشته باشیم که هنوز مرغدار سهمیه ۲ ماه گذشته خودرا دریافت می‌کند.
بازار غیررسمی و آزاد نهاده چگونه شکل گرفته است؟ مگر قرار نبود وارد کننده‌ها نهاده مستقیم در بازارگاه عرضه کنند؟
دماوندی نژاد: بخشی از مرغداران که خارج از زمان نیازشان نهاده دریافت می‌کنند به مرغداران دیگری که نیاز دارند می‌دهد و این طور در بازار غیر دولتی عرضه می‌شود.
آیا واقعا این تنها عامل شکل گرفتن بازار سیاه است؟
دماوندی نژاد: بخشی از کنجاله هم تولید داخل است که برای فروش به بازار آزاد می‌آورند.
سالهاست که واردات بخش نهاده مورد نیاز دام و طیور را عده‌ای با نفوذ اداره می‌کنند، آیا بازار آزاد توسط این افراد شکل گرفته است؟ چون وزارت جهاد اعلام کرده است که هر محموله ای که ازگمرک می‌آید باید در مجاری توزیع سیستم بازارگاه باشد.
دماوندی نژاد: واقعا در این موضوع اطلاعی ندارم و بهتر است این موارد را از بازرگانی وزارتخانه پیگیری کنید.
متشکر از شما بابت پاسخگویی درباره برخی مطالب ذکر شده.
پایان بخش اول/
منبع: فارس
