تحولات مثبت صنعت پتروشیمی در ایران

صنعت پتروشیمی ایران در سال‌های اخیر شاهد تحولات و پیشرفت‌های چشمگیری بوده است، که با بهره‌گیری از ظرفیت‌های داخلی و اجرای برنامه‌های توسعه‌ای مدون، این صنعت توانسته است به یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشور تبدیل شود.

افزایش ظرفیت تولید، بهره‌وری بهینه و تنوع محصولات تولیدی از جمله دستاوردهای مهم این حوزه هستند، ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی در کشور به طور مستمر افزایش یافته و با تأمین پایدار مواد اولیه و خوراک بسیاری از واحدهای پتروشیمی با ظرفیت کامل به فعالیت خود ادامه می‌دهند، این روند موجب شده است که تولیدات داخلی نه‌تنها نیازهای داخلی را به خوبی پوشش دهند، بلکه زمینه‌ساز افزایش صادرات و حضور مؤثر در بازارهای بین‌المللی نیز شود.

از دیگر نکات مثبت این صنعت، مصرف داخلی بالای محصولات پتروشیمی است، که نشان می‌دهد صنایع پایین‌دستی نیز توسعه یافته و توانسته‌اند از این محصولات به بهترین نحو بهره‌برداری کنند، از سوی دیگر برنامه‌های توسعه‌ای و اجرای طرح‌های جدید موجب شده است که تنوع محصولات پتروشیمی افزایش پیدا کند و محصولات با ارزش افزوده بالاتر به بازار عرضه شود.

با توجه به این پیشرفت‌ها و تحولات صنعت پتروشیمی ایران در مسیر رشد و توسعه قرار دارد و آینده‌ای روشن برای آن متصور است، افزایش صادرات تأمین نیازهای داخلی و بهره‌برداری بهینه از ظرفیت‌ها نشان‌دهنده امید به رشد و شکوفایی این صنعت مهم و استراتژیک است.

رشد قابل توجه تولید محصولات پتروشیمی

میثم فتحی محب، کارشناس انرژی، زنجیره ارزش نفت و گاز به خبرنگار ایمنا می‌گوید: صنعت پتروشیمی کشور در سال‌های گذشته شاهد رشد قابل توجهی در میزان تولید محصولات پتروشیمی بوده است، که ظرفیت تولید به حدود ۹۶ میلیون تن رسیده است، طبق تدابیری که با توجه به تأمین پایدار خوراک کنترل تولید به نسبت سال‌های گذشته افزایش یافته است، میزان تولید محصولات پایه حدود ۳۰ میلیون تن و تولید محصولات پتروشیمی به بیش از ۷۰ میلیون تن رسیده است، که نشان از آن دارد که یک ظرفیت خوب اسمی را محصول تولید کرده‌ایم، حال نکته مهم این است که بیشتر این محصولات در داخل کشور مصرف شده و مصرف داخلی نسبت به سال‌های گذشته افزایش یافته است.

وی می‌افزاید: در گذشته نگاه به صنعت پتروشیمی این بود که این صنعت باید به سمت صادرات حرکت کرده و ارزش افزوده بیشتری نسبت به صادرات نفت خام ایجاد کند، اما زمانی‌که دنیا و روند توسعه صنعت پتروشیمی در جهان را بررسی کنیم خواهیم دید که کشورهای بزرگ در حوزه پتروشیمی بیشتر محصولات خود را در داخل مصرف می‌کنند و صنعت پتروشیمی به عنوان چرخ توسعه سایر صنایع عمل کرده است؛ متناسب با روند رشد تقاضای داخلی، این موضوع نیز در کشور ما هم مشاهده می‌شود، که خود اتفاق خوبی بوده و می‌تون به توسعه صنایع کوچک و متوسط داخلی امید داشت.

کارشناس انرژی تصریح می‌کند: مصرف محصولات پتروشیمی داخلی حدود ۲ میلیون تن افزایش یافته و از ۸ میلیون تن به حدود ۱۰ میلیون تن رسیده است؛ در عین حال میزان صادرات به تناسب کمتر شده است و ارزش بازار محصولات پتروشیمی به دلیل افزایش مصرف داخلی و کاهش قیمت‌های جهانی نسبت به سال‌های قبل، کاهش یافته است، اما به دلیل آنکه این محصولات در داخل مصرف و به چرخه باز می‌گردند می‌تواند برای کشور امید بخش باشد.

عوامل مؤثر بر تولید و صادرات پتروشیمی

فتحی محب خاطرنشان می‌کند: عوامل مؤثر بر تولید و صادرات به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ عوامل کوتاه‌مدت، مهم‌ترین عامل تأمین پایدار خوراک است، که کشور دارای نزدیک به ۷۰ واحد پتروشیمی فعال است، اما به دلیل تأمین نبودن پایدار خوراک به‌طور معمول این واحدها با کمتر از ظرفیت خود فعالیت می‌کنند، به همین خاطر نیاز به برنامه‌ریزی دقیق برای تأمین پایدار خوراک داریم.

وی ادامه می‌دهد: عوامل بلندمدت شامل ایجاد واحدهای جدید و بهبود زیرساخت‌ها هستند که می‌توانند به افزایش درآمد و ارزش صادرات کمک کنند، همچنین باید به توسعه واحدهای کوچک پتروشیمی که سریع‌تر به بهره‌برداری می‌رسند توجه بیشتری شود، چرا که این واحدها هزینه سرمایه‌گذاری کمتری دارند و می‌توانند به تولید محصولات با ارزش کمک کنند.

کارشناس انرژی می‌گوید: درباره تولید بنزین واحدهای تبدیل متانول به بنزین، پتانسیل خوبی برای افزایش تولید بنزین در کشور دارند و می‌توانند نقش مهمی در تأمین امنیت اقتصادی و امنیت انرژی کشور ایفا کنند، اما مسائل فنی و اقتصادی این طرح‌ها با مسائل مختلفی همراه است و سرمایه‌گذاران با دقت وارد این حوزه شده و طرح‌های جدید تعریف کنند.

فتحی محب در پایان اظهار می‌کند: صنعت پتروشیمی کشور دارای پتانسیل بالایی برای رشد و توسعه است، اما نیازمند برنامه‌ریزی دقیق متناسب با سیاست صنعتی و تأمین پایدار خوراک است، همچنین توسعه واحدهای کوچک و توجه به مصرف داخلی می‌تواند به بهبود وضعیت تولید و صادرات کمک کند؛ با پیگیری جدی طرح‌های توسعه و سرمایه‌گذاری در زنجیره‌های تأمین می‌توان به جهش‌های قابل توجهی در این صنعت دست یافت.

رشد صنعت پتروشیمی و تأثیرات آن

حسن مرادی، استاد حقوق انرژی دانشگاه تهران به خبرنگار ایمنا می‌گوید: نفت در کشور سابقه‌ای حدود ۱۰۰ سال دارد و در این مدت زمان فصل جدیدی از توسعه و پیشرفت را آغاز کرده است، در ابتدا نفت به عنوان سوختی برای روشنایی و گرمایش مورد استفاده قرار می‌گرفت و با تأسیس پالایشگاه‌ها این روند توسعه یافت. در گذشته نفت مورد نیاز کشور از طریق واردات کشور روسیه تأمین می‌شد.

وی می‌افزاید: با گذشت زمان استفاده از مشتقات نفتی و گاز توسعه یافت که خود موجب شد در دهه‌های بعد صنعت پتروشیمی به وجود آمد، این صنعت با تولید محصولاتی همچون ظروف پلاستیکی و ملامینی توانست به سرعت جای خود را در بازار جهانی باز کند.

استاد حقوق انرژی دانشگاه تهران تصریح می‌کند: با رشد صنایع پتروشیمی نیاز به مواد اولیه برای ساخت و ساز نیز افزایش پیدا کرد، که به موجب آن پتروشیمی‌ها به ایجاد شغل و درآمد کمک کرده و صنایع جانبی را به وجود آوردند. هر پتروشیمی که راه‌اندازی می‌شود، ده‌ها و صدها محصول جدید را به همراه دارد. بنابراین، به جای صادرات مواد اولیه، باید به تولید محصولات ثانویه و نهایی تمرکز کنیم تا ارزش‌افزوده بیشتری ایجاد شود.

مرادی خاطرنشان می‌کند: امید داریم که با توجه به سرمایه‌گذاری‌های جدید، بخش قابل توجهی از بودجه عمرانی به توسعه مجتمع‌های پتروشیمی اختصاص پیدا کند، همچنین جذب سرمایه‌گذاران ایرانی خارج از کشور و خارجی‌ها می‌تواند به رونق این بخش کمک کند.

وی ادامه می‌دهد: بورس می‌تواند بستر مناسبی برای این سرمایه‌گذاری‌ها باشد و اطمینان لازم را فراهم آورد، با تلاش همگانی امیدواریم که این سرمایه‌گذاری‌ها به شکوفایی و توسعه بیشتر کشور منجر شود.

چالش‌ها و فرصت‌های صنعت پتروشیمی ایران

فرزین سوادکوهی، کارشناس انرژی به خبرنگار ایمنا می‌گوید: صنعت پتروشیمی کشور با چالش‌ها و فرصت‌های متعددی مواجه است، باید توجه داشت که ایران نسبت به برخی کشورهای دیگر که سابقه طولانی‌تری در این صنعت دارند جوان است؛ اولین مجتمع پتروشیمی کشور در مرودشت شیراز قبل از انقلاب شروع به کار کرد و به مرور زمان به ویژه بعد از بهره‌برداری از میدان گازی پارس جنوبی تلاش شد تا از خام‌فروشی پرهیز شود و با ایجاد واحدهای پتروشیمی ارزش افزوده بیشتری برای کشور ایجاد شود.

وی می‌افزاید: با وجود آنکه ظرفیت اسمی تولید پتروشیمی در برنامه ششم توسعه به ۹۶ میلیون تن رسید و پیش‌بینی شده بود که در برنامه هفتم به ۱۳۲ میلیون تن برسد، اما این امر نیازمند توجه ویژه به صنعت و کاهش انحصارهای دولتی است؛ با وجود خصوصی‌سازی‌ها و نظارت، هدایت اصلی از سمت دولت هنوز به شکل مطلوبی انجام نمی‌شود.

تمرکز بر تولید محصولات پتروشیمی و چالش‌های آن

کارشناس انرژی تصریح می‌کند: تمرکز بر روی تولید محصولاتی همچون آمونیاک و متانول به اشباع رسیده و این موضوع موجب کاهش قیمت‌ها و محدودیت در بازار شده است، اگر ارتباطات تجاری ایران با کشورهای دیگر بهبود پیدا کند، می‌توان از فرصت‌های بیشتری بهره‌برداری کنیم، اما در حال حاضر به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌ها، بسیاری از محصولات خود را مجبور به فروش زیر قیمت جهانی هستیم.

سوادکوهی خاطرنشان می‌کند: وضعیت مشابهی در صنعت پالایش نیز وجود دارد، که خود موجب شده است تولید بنزین در سال‌های گذشته کاهش پیدا کند و موجب ناترازی شود، حال برای بهبود این وضعیت نیازمند سرمایه‌گذاری و ایجاد فضایی امن برای سرمایه‌گذاران این حوزه هستیم، اگر برنامه‌های توسعه‌ای به شکل صحیح اجرا شود و سیاست‌های خارجی بهبود پیدا کند، می‌توانیم پیشرفت‌های چشمگیری در صنعت داشته باشیم.

چالش نرخ خوراک و تنظیم مقررات قیمتی

وی ادامه می‌دهد: باید به سمت پتروپالایش شدن حرکت کنیم و فناوری‌های نوین را به کشور وارد کنیم، همچنین نیاز به بازنگری در استراتژی‌های حوزه انرژی داریم و باید نقشه راه روشنی برای تحقق اهداف خود تدوین کنیم، در این راستا توجه به نیازهای بازار و بازاریابی قوی ضروری است.

کارشناس انرژی تصریح می‌کند: در زمینه تولید داخلی در حوزه پتروشیمی یکی از مسائل اساسی که نباید نادیده گرفته شود، چالش نرخ خوراک است، این موضوع به معضلی بزرگ برای پتروشیمی‌ها تبدیل شده و دولت نیز چندان به آن توجه نمی‌کند، زیرا تمایل دارد از فروش خوراک منابع درآمدی خود را تأمین کند، و پتروشیمی‌ها معتقدند که با نرخ فعلی خوراک نمی‌توانند به درستی به فعالیت خود ادامه دهند.

سواد کوهی می‌گوید: برای بهبود وضعیت پتروشیمی‌ها لازم است، که این چالش به طور جدی مورد بررسی قرار گیرد و نرخ خوراک به شکل شفاف و پایدار تعیین شود، همچنین یکی از نگرانی‌های صنایع پتروشیمی مسأله رگولاتوری و تنظیم مقررات قیمتی است؛ اگر این چالش‌ها حل شوند وضعیت صنعت پتروشیمی به مراتب بهتر خواهد شد.

به گزارش ایمنا، صنعت پتروشیمی و انرژی ایران با وجود چالش‌ها و موانع مختلف از پتانسیل بالایی برای رشد و توسعه برخوردار است.

طی سال‌های گذشته تلاش‌های متعددی برای کاهش وابستگی به خام‌فروشی و افزایش تولیدات با ارزش افزوده بالا صورت گرفته است، با این حال همچنان مشکلاتی همچون نرخ خوراک، انحصارهای دولتی و تحریم‌های بین‌المللی بر سر راه این صنعت وجود دارند.

برای عبور از این چالش‌ها نیاز به یک رویکرد جامع و هماهنگ داریم که شامل بهبود سیاست‌های خارجی، جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی، و توسعه فناوری‌های نوین در کشور باشد، در این راستا بهبود زیرساخت‌ها و تأمین پایدار مواد اولیه نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، همچنین برنامه‌های بهینه‌سازی پالایشگاه‌ها و توسعه پتروپالایشگاه‌ها می‌توانند به افزایش تولید و کاهش وابستگی به واردات کمک کنند.

توجه به نیازهای بازار و بازاریابی قوی نیز از جمله عوامل کلیدی برای دستیابی به اهداف بلندمدت این صنعت است؛ به طور کلی با برنامه‌ریزی دقیق و پیگیری جدی طرح‌های توسعه‌ای، می‌توان به بهبود تولید، امنیت انرژی و افزایش درآمدهای ارزی دست یافت، ایجاد فضای مناسب برای سرمایه‌گذاری و توجه به نیازهای بازار، کلید موفقیت و شکوفایی صنعت پتروشیمی و انرژی ایران است.

منبع: ایمنا