به مناسبت روز جهانی صنایع‌دستی؛
واگذاری خانه شیخ‌الاسلام به بخش خصوصی/ زری‌بافی در آستانۀ فراموشی
خانۀ صفویِ شیخ‌الاسلام که از سال ۱۳۸۹ خانه نساجی سنتی اصفهان در آن افتتاح و به موزه‌ای از هنرهای سنتی تبدیل شد، این روزها حال خوشی ندارد و با بیماری استاد مهدی شمسعلی، هنرمند پیشکسوت زری‌بافی تعطیل‌شد و قرار است به بخش خصوصی واگذار شود.
نورالله عبدالهی، معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی استان اصفهان با بیان اینکه خانه تاریخی شیخ‌الاسلام بعد از پایان هفته صنایع‌دستی و تا یک ماه آینده فعالیت‌های خود را از سر می‌گیرد، به ایسنا گفت: خانه شیخ‌الاسلام در شُرُف تعطیلی بود که خوشبختانه با پیگیری‌هایی که در این خصوص انجام شد مجدداً تا یک ماه آینده فعالیت‌های خود را از سر می‌گیرد؛ اما حال حاضر نیز تعطیل نیست، بلکه فعالیت‌های آن به‌صورت پاره‌وقت در حال انجام است. ما دراین خصوص برنامه‌ای برای ورود بخش خصوصی داشتیم اما اعتبار آن تأمین نشد، ولی در حال حاضر اعتبار لازم تأمین‌شده و ان‌شاءالله این خانه مجدداً فعالیت‌های خود را آغاز می‌کند.
او ادامه داد: فعالیت‌های قبل که در خانه شیخ‌الاسلام انجام می‌شد نیز تقریباً در این خانه به‌طور پاره‌وقت ادامه داشته و هنرمندانی که در آنجا فعالیت داشتند در ساعات کمتر و به شکل پاره‌وقت به کار خود ادامه دادند و علی‌رغم نداشتن قرارداد، دوست نداشتند که این مکان تعطیل شود؛ به همین جهت با ما همکاری کردند و قرارداد جدید با آن‌ها نوشته شد و قرار بر این است که مجدداً مشغول به کار شده و آموزش دهند و تولیدات خود را ارائه‌داده و موزه هم برقرار باشد.
معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی استان اصفهان تأکید کرد: در طول این مدت که فعالیت‌های خانه شیخ‌الاسلام به شکل پاره‌وقت در حال انجام بود خسارت چندانی به صنعت توریست و گردشگری وارد نشد و علی‌رغم نبودنِ شرایط خوب و مناسب، اما فعالیت‌ها ادامه یافت و در بعضی از روزها نیز که هنرمندان در این خانه حضور داشتند، درِ این خانه باز بود و امکان بازدید نیز به شکل محدود وجود داشت؛ و همین‌که پیگیری‌ها برای فعالیت مجدد این خانه جواب داده بسیار خوشایند است.
عبدالهی درخصوص ادامه فعالیت استاد مهدی شمسعلی و فرزندش و ضرورت تداوم هنر زری‌بافی در خانه شیخ‌الاسلام نیز توضیح داد: استاد شمسعلی جزو کسانی است که با آن‌ها قرارداد داریم و قرار بر این است که دوباره فعالیت خود را آغاز کند و منتظر هستیم تا کسالت ایشان برطرف شود. من در جریان عدم فعالیت پسرشان نیستم و به‌دلیل اینکه قرار است خانه شیخ‌الاسلام در آینده به بخش خصوصی واگذار شود، ادامۀ فعالیت به خودشان بستگی دارد. خانم عباسپور، استاد شمسعلی و خانم داتلی بیگی جز فهرستی هستند که قرار است حتماً فعالیت خود را در این مجموعه از سر بگیرند.
هنرمندان صنایع‌دستی به‌مثابه یک چاه نفت هستند
در ادامه مجدالدین تاج، رئیس اتحادیه صنایع‌دستی استان اصفهان نیز با بیان اینکه خانه‌های تاریخی از زمان گذشته به‌صورت دوره‌ای در اختیار هنرمندان صنایع‌دستی قرار می‌گرفت، بیان کرد: حضور هنرمندان صنایع‌دستی در این خانه‌ها و تولیدات آثار هنری و برگزاری کارگاه‌های آموزشی، نقش حمایتی از آن‌ها دارد تا بتوانند بدون پرداخت اجاره‌بهای سنگین، مدتی را در یک بنای مشخص و به‌طور متمرکز فعالیت کنند که متأسفانه این خانه‌ها به دلایل نامعلومی تعطیل می‌شوند.
او افزود: در حال حاضر با توجه به عناوین بسیار مهمی مثل «شهر جهانی صنایع‌دستی» و «شهر خلاق صنایع‌دستی» که به‌واسطه هنرمندان صنایع‌دستی برای اصفهان اخذشده، هرساله مسئولین مربوطه باید به‌طور سالانه گزارش‌هایی را در مورد عملکرد و اقداماتی که توسط معاونت صنایع‌دستی و شهرداری انجام می‌شود به شورای جهانی صنایع‌دستی ارسال کنند که در ارزیابی‌های دوره‌ای این سازمان این عناوین بزرگ حفظ شود؛ یکی از این گزارش‌ها مربوط به بخش آموزش و برگزاری دوره‌های مختلفِ بسترسازی برای ایجاد خلاقیت در صنایع‌دستی و حمایت مادی و معنوی از هنرمندانی است که در این حوزه فعالیت می‌کنند. اگر این گزارش ارائه نشود و یا عملکرد و اقدامی در اصفهان انجام نشود، امکان دارد که عناوین شهر جهانی صنایع‌دستی و شهر خلاق به مخاطره بیفتد.
تاج تصریح کرد: خانه‌های تاریخی و فعالیت‌هایی که در آن‌ها انجام می‌شود دقیقاً یکی از همان عملکردی است که باید به شورای جهانی صنایع‌دستی اعلام شود و اگر این خانه‌ها تعطیل شود، باید برای بیان علت آن پاسخگو باشند.
رئیس اتحادیه صنایع‌دستی استان اصفهان خاطرنشان کرد: صنایع‌دستی و گردشگری دو جزء به‌هم‌پیوسته هستند؛ لازم به ذکر است که مسیر توسعه و رسیدن به درآمد پایدار در اصفهان، صنعت نیست بلکه صنایع‌دستی و گردشگری است و اگر به آن اهمیت کافی داده شود قطعاً می‌توانیم در اصفهان به درآمد پایدار رسیده و از منافع آن نیز استفاده کنیم. تک‌تک هنرمندان صنایع‌دستی به‌مثابه یک چاه نفت هستند که می‌توانند برای این شهر ارزش‌آفرینی کنند؛ همچنین اصفهان به‌عنوان بزرگ‌ترین شهر موزه، آثار باستانی زیادی دارد که می‌تواند ارزش‌آفرین باشند.
او اضافه کرد: در خارج از کشور از هیچ، کوه ساخته‌اند و فرهنگ و هویت برای خود آفریدند و مردم نیز از آن استفاده می‌کنند؛ اما ما باوجود داشتن این منابع بسیار بزرگ، به‌طور صحیح از آن‌ها استفاده نمی‌کنیم و متأسفانه در حال حاضر نیز در حال از بین رفتن است. هر یک از این خانه‌هایی که بسته شود و هر اتفاقی که برای هنرمندان ما بیفتد ۱۰۰ درصد به صنعت توریست و گردشگری خسارت وارد می‌کند.
پدرم می‌گفت خانه شیخ‌الاسلام را مثل خانه خودت بدان
محمدرضا شمسعلی، فرزند هنرمند پیشکسوت زری‌بافی استاد مهدی شمسعلی نیز با اشاره به اینکه از سال ۱۳۹۳ در خانه شیخ‌الاسلام به زری‌بافی نزد پدرش مشغول شد، گفت: زری‌بافی شغل موروثی ما است و پدرِ پدربزرگ، مادربزرگ، پدربزرگ، پدرم در همین رشته فعالیت داشتند. ما در ابتدا با اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری قرارداد داشتیم و بعد از مدتی اختیار خانه شیخ الاسلام به شرکتی واگذار و از سیستم اداری خارج شد.
او افزود: پدرم استاد مهدی شمسعلی مدت ۳۰ سال سرپرست قسمت زری‌بافی در هنرستان هنرهای زیبا بودند و برای اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی کار می‌کردند. زمانی که در ارشاد مشغول به فعالیت بودند شرایط خوبی وجود داشت. وقتی ایشان برای نمایشگاه به آلمان رفتند به ایشان پیشنهاد تدریس در دانشگاه شد ولی به دلیل اینکه باور داشتند هنر زری‌بافی یک هنر سنتی و ملی ایرانی است و تمایل داشتند که آن را در ایران گسترش داده و به فعالیت خود ادامه دهند این پیشنهاد را قبول نکردند و بازگشتند.
شمسعلی گفت: مرحوم آقای ادیب که در قسمت دیگری از هنرستان هنرجو بودند و بعدها عهده‌دار معاونت صنایع‌دستیاستان شدند به پدر پیشنهاد دادند که هنر زری‌بافی را در اداره میراث فرهنگی آموزش دهند و ایشان هم در ابتدا به خانه شیخ‌الاسلام و پس از مدتی به خانه جواهری رفتند و سپس مجدد به خانه شیخ‌الاسلام بازگشتند و بالغ‌بر ۲۰ سال در آنجا مشغول به فعالیت بودند و هنرجویان زیادی را تربیت کردند و آموزش دادند؛ ولی متأسفانه بعد از فوت آقای ادیب و هرچه زمان گذشت شرایط بدتر و فعالیت‌ها متوقف شد و حتی زمانی که ایشان سکته کردند علی‌رغم شرایط نامساعدی که داشتند بازهم به آنجا می‌رفتند.
او ادامه داد: مسئولان کم‌لطفی‌های زیادی در حق ما کردند و پدرم می‌گویند که حیف این ۶۰ سال عمری را که برای این کار گذاشتم و این‌قدر کم‌لطفی دیدم. زمانی که ایشان در بیمارستان بستری بودند از هیچ‌کس تماسی دریافت نشد و کسی هم به ملاقات ایشان نیامد تا زمانی که خبر بستری شدنِ پدرم منتشر شد و آقای دکتر ایزدی مدیرکل اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، به ملاقات استاد آمدند و یادآور شدند که ایشان سرآمد هنری زری‌بافی هستند.
فرزند استاد مهدی شمسعلی بیان کرد: متأسفانه پدرم معوقه یک‌ساله داشتند و حتی در آن شرایط هم به کار خود ادامه دادند اما درنهایت به دلیل شرایطی که وجود داشت من مجبور به شکایت شدم، ضمن اینکه به درخواست پدر مبنی بر ادامه فعالیت من در خانه شیخ‌الاسلام هیچ توجهی نشد.
او خاطرنشان کرد: زمانی که حال پدر بد شد گفتند که می‌خواهیم خانه را به بخش خصوصی برای احداث رستوران یا کافی‌شاپ واگذار کنیم و به دلیل اینکه به لحاظ موقعیتی برای این کار مناسب نبود، هیچ‌کس قبول نکرد و درنهایت در آن بسته شد. حتی یک سال نیرو برای حفاظت از در آنجا نداشتند و شخصاً با درخواست حراست مبنی بر حفاظت از این خانه به مدت یک سال تا زمانی که یگان به آن‌ها نیرو دهد، همکاری کردم و حتی ۲ سارق نیز در آنجا دستگیر کردم. بعدازآن یک سال به من گفتند که دیگر نیازی به حضور شما نیست و وقتی علت را جویا شدم این‌گونه پاسخ دادند که به دلیل اینکه من تنها و بدون تجهیزات سارق دستگیر کرده‌ام ولی در مسجد امام با بودن سرباز و تجهیزات هر ۲ هفته سرقت انجام‌شده و موفق به دستگیری نمی‌شوند، سبب دردسر برای آن‌ها شده است. پدر که مریض شدند، درخواست ادامه فعالیت توسط من را داشتند ولی متأسفانه کسی قبول نکرد و در بسته شد.
شمسعلی با بیان اینکه در بیستم همین ماه به مناسبت روز صنایع‌دستی نمایشگاهی در چهل‌ستون برگزار می‌شود، گفت: شاید در این نمایشگاه از انبار اداره کل، پارچه‌های مربوط به زری‌بافی و عکس پدر را به‌طور نمادین به نمایش بگذارند اما دیگر این هنر در حال منسوخ شدن است و مسئولین باید برای جلوگیری از به فراموشی سپردن آن اقداماتی انجام دهند. من برای حل این مشکل حتی تا تهران هم رفتم ولی متأسفانه رسیدگی درستی نشد و آن‌چنان‌که باید برای این هنر ارزش قائل نیستند. در حال حاضر پدر و من هستیم که کار نخ گلابتون را انجام می‌دهیم و متأسفانه نخ گلابتون که اصل کار زری‌بافی است و به هنر زری‌بافی ارزش داده است به‌طورکلی از بین رفته و این مسئله برای کسی هم اهمیت ندارد. علاوه بر من ۲ خانم دیگر هم در خانه شیخ‌الاسلام مشغول به کار بودند که یکی از آن‌ها به نام خانم عباسپور ۱۸ سال از عمر خود ر ا صرف فعالیت در این خانه کرد.
او افزود: ما حتی برای گرفتن یک متر کابل برای خانه شیخ‌الاسلام هم با دردسر و نامه‌های فراوان از اداره کل میراث فرهنگی، درخواست می‌کردیم و در بسیاری از موارد پدر با هزینه شخصی خودشان بسیاری از تجهیزات را فراهم می‌کردند. حفظ این خانه هیچ‌گونه اهمیتی برای آن اداره نداشت و وقتی از خرابی‌های سقف و دیوار گزارش می‌دادیم، بعد از خرابی می‌آمدند و در مدت‌زمان طولانی آن را تعمیر می‌کردند که چندان تعمیر مناسبی هم نبود. وقتی آقای جعفر صالحی در معاونت صنایع‌دستی اداره بودند خیلی خوب به این‌گونه مسائل رسیدگی می‌کردند ولی بعد از رفتن ایشان، رسیدگی‌ها کمتر شد و مواقعی بود که اداره حتی برای نظافت هم خدمات نمی‌فرستاد و پدر به من می‌گفتند که «هر کاری که از دستت برمی‌آید انجام بده و اینجا را مثل خانه خودت بدان.» تنها مواقعی که از تهران برای ساخت مستند به اینجا می‌آمدند برای بالا رفتن ارزشیابی، رسیدگی خوبی می‌شد و بعدازآن هم ما دیگر مسئولان را نمی‌دیدیم.
پسر استاد شمسعلی در خصوص استقبال از کارگاه‌های آموزشی نیز بیان کرد: هنگامی‌که هنر زری‌بافی را در خانه شیخ‌الاسلامآموزش می‌دادیم، بیشتر خانم‌ها از این کارگاه‌های آموزشی استقبال می‌کردند و ازلحاظ درآمدزایی برای آقایان خیلی به‌صرفه نبود. تعدادی که علاقه واقعی داشتند این کارگاه‌ها را ادامه می‌دادند ولی اکثر آن‌ها بعد از مدتی به دلیل ازدواج و یا بچه‌دار شدن، گرفتار مشغله‌های فراوان می‌شدند و استاد از این بابت نگران بودند و برای همین هم بر ماندن و ادامه این فعالیت توسط من در آنجا اصرار داشتند. در حال حاضر آموزش زری‌بافی هم متوقف‌شده و در جای دیگر انجام نمی‌شود.
تعطیلیِ خانه شیخ‌الاسلام و فراموشیِ زری‌بافی
همچنین استاد مهدی شمسعلی، هنرمند پیشکسوت زری بافی نیز علی‌رغم اینکه به‌تازگی بعد از شکستگی پا و سکته مغزی از بیمارستان مرخص شده و در منزل دوران نقاهت را سپری می‌کنند، اما با این‌همه پاسخگوی ایسنا بودند.
او با بیان اینکه از سال ۱۳۷۷ در خانه شیخ‌الاسلام مشغول به فعالیت شده است، گفت: هنر زری‌بافی یک هنر سنتی و ملی ایرانی است که متأسفانه به‌اندازه کافی برای نسل امروز شناخته‌شده نیست و طی این مدت، تعطیلیِ خانه شیخ‌الاسلام و توقف فعالیت‌ها و کارگاه‌های آموزشی زری‌بافی، باعث به فراموشی سپردن این هنر شده است. لازم به ذکر است که اداره میراث فرهنگی نیز توجه چندانی برای حفظ و نگهداری خانه شیخ‌الاسلام نداشته است.
استاد شمسعلی ادامه داد: همچنین در طول مدتِ فعالیت من در خانه شیخ‌الاسلام، از کارگاه‌های آموزشی استقبال خوبی به عمل می‌آمد و به دلیل اینکه به شاگردانم علاقه‌مند بودم برای آن‌ها وقت می‌گذاشتم؛ ولی در حال حاضر با توجه به تعطیلی این مکان، کارگاه‌های آموزشی و فعالیت شاگردان در جای دیگر ادامه پیدا نکرده است.
منبع: ایسنا
