در یک مطالعه پژوهشی تاکید شد؛ بیابان زدایی، رمز بهبود اقتصادی ساکنان مناطق خشک

امروزه تهدید حیات اکوسیستم در بیابان نسبت بـه دیگر زیست بوم های کره زمین جدی تر بوده و پدیده بیابان زایی یکی از مهم ترین مخاطرات طبیعی و بحران های اکولوژیکی اسـت که اکوسیستم های مناطق خشک تا نیمه خشک با آن مواجه اند. رخداد و بروز بیابان زایی در مناطق دارای پتانسیل این اتفاق، از شدت بیشـتری برخوردار است. بنابراین مقابله با این پدیـده در حفاظـت از اکوسیستم، بسیار کارساز و سودمند خواهد بود.

در این زمینه می توان با ارائه راهکارها و روش های مدیریتی مناسب از شدت این پدیده کاست یا از گسترش و پیش روی آن جلوگیری کرد. در کشور ما، تلاش هایی پراکنده در جهت مدیریت و اجرای اقدامات مقابله ای با بیابان و بیابان زدایی انجام شده است، ولی این اقدامات کافی نبوده است.

به گفته متخصصان، در ایران در ابتدا اقدامات فوق صرفا در سطح محلی بوده و شامل فعالیت های تثبیت کننده تپه های ماسه ای با استفاده از مالچ نفتی، پوشش گیاهی و بادشکن ها بوده است. اما در ادامه، تولید علوفه و محصول و تکنیک هایی مانند کنترل رواناب نیز استفاده شده اند. عملیات و اقدامات بیابان زدایی با اقدامات احیایی متنوع با هدف بازسازی توان تولیدی زمـین و بهبـود وضعیت اقتصادی و اجتماعی ساکنان و جوامع در معـرض خطر بیابان زایی اجرا می شوند. در دنیا، جنبه های اجتماعی و اقتصادی برنامه های مبارزه با بیابان زایی با ایجاد اشتغال خارج از فصل در مناطق روستایی به کاهش فقر کمک کرده است. در همین زمینه در سـال ۲۰۰۴ یک طرح و اقدام ملی برای مبارزه با بیابان زایی تصویب شد که بر مشارکت جامعه تأکید می کرد.

در همین رابطه، محققانی از دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان و موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در یک مطالعه تحقیقاتی به بررسی موضوع فوق پرداخته اند. آن ها در این مطالعه، اثرات عملیات بیابان‌زدایی را در وضعیت اقتصادی-اجتماعی جوامع محلی با محوریت شهرستان اهواز ارزیابی کرده اند.

آن ها برای انجام این تحقیق ۳۳۵ نفر از ساکنان روستایی و ۲۶ نفر از کارشناسان آشنا و مرتبط با موضوع را مورد پرسش قرار داده و از این طریق، اطلاعات مورد نیاز تحقیق را فراهم آورده اند.

بر اساس نتایج این تحقیق که در فصل نامه مهندسی اکوسیستم بیابان متعلق به دانشگاه کاشان منتشر شده اند، بهبود وضعیت شغلی و اشتغال‌زایی از دیدگاه بهره‌برداران و حفاظت آب و خاک و کاهش گردوغبار از دیدگاه کارشناسان مهم‌ترین اثرات اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی بوده اند.

به گفته اصغر فرج اللهی، طرح های اجرایی بیابان زدایی تا حدود زیادی در برآورد اهداف اقتصادی و اجتمـاعی موفـق بوده اند. از نکات قابل توجه و ارزشمند اجرای طرح هـا ایـن بوده است که طبـق بازدیـدها و مشـاهدات میـدانی، نـه تنهـا رونـد مهاجرت در منطقه مورد مطالعه را مهار کـرده، بلکـه شـرایط بازگشت مهاجران روستایی به محل زندگی خود را نیز فراهم کرده و در واقع زمینه ساز مهاجرت معکوس شده اسـت.

این محققان می گویند: بر اساس نتایج تحقیق ما، نیاز است در کنـار بهبود وضعیت شغلی و کاهش گردوغبارها، امکانات و شرایط لازم بـرای افزایش سطح رفاه ساکنان و افزایش امیـد و انگیـزه زنـدگی آن ها فراهم شود و شرایط لازم برای تسهیل سـازی آن ها در طرح ها در نظر گرفته شود.

بر این اساس، در بیشتر اثرات اقتصادی و اجتماعی بررسی شده، نظرات کارشناسان و ساکنان منطقه به هم نزدیک بوده و اختلاف قابل توجهی با هم نداشتند و حتی مهم ترین اثرات از نظر هر دو تا حد زیادی یکسان بوده است و این نشان دهنده درک متقابل و ارتباط نزدیک دو قشر مورد مطالعه از لحاظ فکری است که با تقویت این ارتباط، زمینه موفقیت بیشتر در اجرای طرح های بیابان زدایی و اعتماد و مشارکت مؤثر جوامع محلی در پیشبرد اهداف طرح فراهم می شود.

فرج اللهی و همکارانش معتقدند: با برگزاری کلاس های آموزشـی و ترویجـی، آگاهی و سطح دانش و فرهنگ حفاظت افـزایش یافته و استفاده از پتانسیل ها و ظرفیت های منطقه و ارائه تسهیلات و حمایت های مالی لازم، در طراحی و اجرای طرح ها لحاظ می گردد.

آن ها افزوده اند: همچنین جلب مشارکت ذینفعان محلی از طریق آماده سازی محیط اجتماعی و ارائـه راهکارهـای مناسب و اجرایی در چهارچوب اهـداف و فعالیت های طرح می تواند زمینه موفقیت و اثرگـذاری بیشتر طرح های اجرایی بیابان زدایی را فراهم کند. به علاوه به منظور اسـتفاده از توانمندی و پتانسیل جامعـه محلـی می توان از بزرگـان مذهبی و معتمدین محلی نیز برای گسترش فرهنگ مشارکت در احیا و مقابله با تخریب سرزمین استفاده کرد.

در انتهای این مطالعه پژوهشی نیز اشاره شده است برقراری بیمـه در برابر مخاطرات گردوغبار، ذخیره نزولات آسمانی و مدیریت و کنترل چرای دام همراه با آموزش عوامل اجرایی در منطقـه برای اجرای برنامه اقدام مشارکتی هم می تواند در جهـت دستیابی به اهداف پایداری جوامع محلی با تکیه بر پتانسیل طرحهای بیابان زدایی در منطقه مورد مطالعه و مناطق مشابه مفید واقع شود.

منبع: سیناپرس